له‌ سایتی دویچه‌وێله‌وه‌:

له‌ سایتی دویچه‌وێله‌وه‌:

ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وبه‌ر هه‌واڵێکی ڕاتڵه‌کێنه‌ر له‌ سایته‌کانی ئینترنێت بڵاوکرایه‌وه‌. هه‌واڵه‌که‌ ئاوا بوو: له‌ شاری مه‌ریوان که‌نیشکێکی 13ساڵه‌ له‌ برا پانزه‌ ساڵه‌که‌ی ئاوس ده‌بێ.
.له‌م پێوه‌ندییه‌دا گوێ له‌م ڕاپۆرته‌ بگره‌ که‌ به‌زوانی فارسیه‌

پاسخي براي خانم مهرنوش موسوي

پاسخي براي خانم مهرنوش موسوي
جنبش زنان‌كرد بخشي از جنبش جهاني زنان است
دكتر رويا طلوعي
(عضو كانون زنان كرد مدافع صلح و حقوق بشر)

خانم «مهرنوش موسوي» در نشريه‌ي «رهايي زن» شماره پانزده مقاله‌اي تحت عنوان «كنگره بررسي مشكلات زنان كرد در تهران و تضاد دو افق و دو جنبش» را به چاپ رسانده و با وجود عدم حضور در اين كنگره از دور به تحليل اتفاقات اين كنگره با فيلتري ايدئولوژيك مي‌پردازد كه تنها طول موجهاي خاصي را مي‌بيند.
مهرنوش گرامي آنچه از فيلم كنگره در سايت كودكان و زنان ديده‌اند تنها گلچيني سليقه‌اي از كل كنگره بوده و در بر گيرنده همه رخدادهاي آن نيست. بخش‌هاي ديگر اين فيلم نيز نزد ما موجود است كه بعد از آماده سازي بر سايت قرار خواهيم داد و اميد است بعد از ديدن آن قضاوتي منصفانه تر داشته باشند. آنچه كه در كنگره‌ي زن كرد ديده شد تضاد و تقابل دو ديدگاه زنانه با هم نبود، بلكه تضاد دو ديدگاه سنتي و مدرن بود. يك ديدگاه سنتي افراطي با نمايندگي تعدادي مرد خود خواه كه خود را نخود هر آشي مي‌دانند و از آنجا كه زنان و دانشجويان را احساساتي و فاقد خرد مي‌پندارند، خيال رهبري كاريزماتيك خود را بر جنبش زنان و دانشجويان در سر مي‌پرورانند. اين عده معتقدند كه چون جنبش ملي كرد در ايران به قدرت دست نيافته است لذا زنان به هيچ عنوان نبايد از جنبش مستقل خود سخن به ميان آورند و بايد منتظر بمانند تا جنبش ملي كرد به رهبري خود اين آقايان! به قدرت برسد و آن گاه آنان از سر لطف نظري بر ضعيفه‌ها انداخته و آنان را مشمول الطاف خود گردانند. ديدگاه بعدي ديدگاه مدرن جمعي از زنان متشكل از طيفهاي مختلف اما متفق القول بر وجود تبعيض و ستم عليه زنان بود كه معتقد بودند زنان نبايد منتظر موفقيت جنبش ملي باشند و جنبش زنان متاخر جنبش ملي نيست. در اين ميان زناني با تفكر برابري طلبانه نيز وجود داشتند كه به ابزار نظريات خود پرداختند. زناني ديگري هم حضور داشتيم كه در عين اعتقاد به برابري انسان‌ها و لزوم رفع تبعيض از همه انسانها، چه تبعيض جنسيتي چه تبعيض مليتي و نژادي و غيره بر اين باور نيز بوديم كه زن كرد دو ستم را متحمل ميشود، يكي ستم جنسيتي و ديگري ستم مليتي و لذا مي‌توان جنبش ملي و جنبش زن را همزمان و مكمل يكديگر دانست. جالب اينجاست كه در كردستان زنان با هر ديدگاه و تفكري در جنبش زنان حضور داشته و بدين مرحله رسيده‌ايم كه قبول نماييم به افكار و عقايد همديگر احترام بگذاريم و همديگر را تحمل كرده و تضاد ايدئولوژيك و باورها را دست مايه‌ي تفرقه و پراكندگي ننماييم. از سويي احترام به عقايد همديگر به معني عدم نقد عقايد طرفين نبوده و بدون شك بحث‌هاي فكري و نوشتاري ما بر سر مفاهيم با روندي محترمانه ادامه خواهد داشت و موجب شكوفاتر شدن جنبش زنان در اين خطه خواهد گرديد.
به هر حال آن دسته از زنان كرد كه معتقديم هم به خاطر جنسيت و هم به خاطر مليت خود تحت تبعيض و ستم قرار داريم و بايستي براي رفع هر دو تبعيض همزمان بكوشيم با سه دسته مخالفت جدي روبروييم: دسته اول مذهبيون افرادي هستند كه اصولاً معتقد به تسليم محض در مقابل قوانين ديني بوده و هر تلاش زنان جهت برابري طلبي و رفع ستم از زنان را مغاير با شرع مي‌دانند. دسته دوم كساني هستند كه تحت لواي ناسيوناليسم افراطي بر اين باورند كه هر بحثي از جنبش زنان ضربه‌اي به پيكره جنبش ملي است و حتي كار را به آنجا ميرسانند كه ما را عوامل جمهوري اسلامي براي تفرقه در جنبش ملي معرفي كرده و در اين مدت انواع و اقسام تهمت‌هاي اخلاقي و سياسي را به ما نسبت داده و حتي ما را تهديد به قتل نيز كرده‌اند. دسته سوم مخالفان ما كساني هستند كه معتقدند حركت ما قوم پرستانه بوده و موجب تفرقه ملي و تخريب جنبش زنان است. در اين دسته هم گروه ناسيوناليست ايراني قرار دارد كه اصولاً براي ساير مليت‌هاي ساكن در ايران هويتي قايل نيست و هم كمونيستهايي كه از افق برابري طلبي و جهانشمولي حقوق انسان‌ها صحبت مي‌كنند، اما منكر ستم ملي بر كردها مي‌شوند و هر حركت حق طلبانه ملي ما را ناسيوناليسم قومي و نشانه پسرفت مي‌دانند. خانم مهرنوش كار را به جايي مي‌رسانند كه حتي راه حل سياسي فدراليزم را كه در خواست همه‌ي احزاب كرد در ايران است به شخص بنده نسبت داده و ما را با جريان دوم خرداد مقايسه مي‌كنند!!

زنان كرد چرا از ستم ملي هم مي‌نالند؟
بديهي است كه پس از انقلاب با توجه به تغيير قوانين، موقعيت زن در ايران افت دهشتناكي يافته و همه‌ي زنان ايران از هر مليت ناچار به مبارزه براي بديهي‌ترين حقوق خود هستيم. در كشوري كه بهاي جنين پسر 4 ماهه دو برابر بهاي مادر خود بوده و نرخ تخم چپ بيضه مرد از جان يك زن بيشتر است و زن بدون اجازه همسر حق كار و مسافرت و انتخاب محل زندگي و غيره را ندارد و حق طلاق و سر پرستي و قيوميت با مرد بوده و زن در شهادت و خون وارث نصف مرد محسوب مي‌گردد، حق زن به طرز بيرحمانه‌اي پايمال شده و فرقي نمي‌كند كه اين زن كرد، ترك، فارس، بلوچ، عرب و يا تركمن باشد. از سويي در تمامي جهان همه نظام‌هاي موجود نظام‌هايي مرد سالارانه بوده و حتي در كشورهاي پيشرفته اروپايي نيز هنوز كه هنوز است زنان تحت خشونت مردان قرار مي‌گيرند. در نظام‌هاي سوسياليستي و كمونيستي هم زن تا محدوده‌اي امكان رشد داشته و پست‌ها و مناصب عالي همچنان در اختيار مردان بوده است.
با اين وصف در گوشه‌اي از اين جهان، در خاورميانه ملتي 40 ميليوني در 4 كشور تقسيم شده و در هر چهار كشور تحت ستم و تبعيض شديد قرار دارد. اين همان ملت كرد است كه در تركيه به عنوان ترك كوهي از همه حقوق مدني خويش محروم شده و حتي تكلم به زبان مادري‌اش جرم محسوب شده و سزاي زندان به دنبال داشته كه نمونه بارز آن خانم «ليلا زانا» پارلمانتاريست كرد است كه 10 سال به خاطر قسم به زبان كردي در زندان تركيه به سر برد. ملت كرد در سوريه حتي از حق صدور شناسنامه محروم است و خيزش اخيرش با سركوب و خشونت پاسخ داده شد. در عراق 182000نفر از اين ملت ستمديده تحت عنوان عمليات انفال زنده به گور شد و هنوز كه هنوز است گورهاي دسته جمعي كودكان و زنان و غيره كشف مي‌شود. پنج هزار نفر در حلبچه فداي آزمايش بمب‌هاي شيميايي شدند و بارها و بارها اين ملت آواره شده و انواع مصائب را تجربه نموده است.
آيا خانم مهر نوش فيلم «لاكپشت‌ها هم پرواز مي‌كنند» را ديده‌اند؟ آن ملت آواره و آن كودكان بر مين رفته و آن زنان تحت تجاوز قرار گرفته ملت ما هستند يعني ملت كرد. اين فيلم حقيقت عريان زندگاني تلخ ملتي است كه به خاطر مليت خود تحت انواع ژينوسايد قرار گرفته است. من به چشم خود در كمپ مرزي آوارگان كرد در مرزهاي بانه، كودكاني را ديدم كه پدر و مادر خود را از دست داده يا گم كرده بودند. مادراني را ديدم كه هنگام عبور از مرز كودكشان در رودخانه افتاده و خفه شده بود. پدران و مادراني را ديدم كه به بدنبال كودكان گم شده‌ي خويش در جستجويي بي‌پايان بودند. من به چشم خود مادراني را ديده‌ام كه هنوز هم بعد از سالها به دنبال فرزندان انفال شده‌ي خود مي‌گردند. حتي دختراني از ملت ما به كاباره‌هاي مصر فروخته شده‌اند. آيا گناه آنان چه بود؟ آنها ناسيوناليست‌هاي عقب افتاده‌اي بودند كه جنبش جهانشمول زنان را منحرف كرده بودند؟
در همين ايران چه از زمان حكومت پهلوي و چه سيستم فعلي، ستم و تبعيض و سركوب و تحقير و تبعيض سهم هميشگي ملت كرد بوده است و هر صداي حق طلبي اين ملت را با گلوله و بمب پاسخ داده‌اند. ما هيچ گاه حوادث «قارنا» و «قلاتان» و «پاوه» و «نقده» و تمامي شهرهاي كرد نشين را از ياد نخواهيم برد. كردها هم در انقلاب ايران شركت كردند اما حق ملت كرد با نهايت خشونت ناديده گرفته شده و پايمال گرديد. هيچ گاه از ياد نخواهيم برد كه در سال 59 كه حكومت شهرها را در طي جنگي يكي دو ماهه فتح كرد با چه تحقيري ما را از امتحانات پايان سال تحصيلي 59 محروم نمودند و ناچارمان كردند كه پايه تحصيلي را مجدداً بخوانيم. كشتارها و اعدام‌ها و زندان‌ها بازجويي‌ها و صداي ضجه‌ي جوانان را در زير شكنجه هرگز فراموش نخواهيم كرد. من نگاه نفرت انگيز خواهر حداد را كه ركعت به ركعت نمازهاي ما دانش آموزان را مي‌شمرد و روزي چندين بار چادر خود را با هفت آب مي‌شست كه نجاست سني‌هاي كرد را از خود پاك كند و آخر سر هم صلاحيت ما را براي ورود به دانشگاه تائيد نكرد و پذيرفته شدن مشروط با سپردن تعهد مبني بر عدم هر نوع فعاليت سياسي در دانشگاه را از ياد نخواهم برد. من مي‌خواستم درس بخوانم گناه من كرد بودن من بود. ترس دختران دانشجو را از هم اطاق شدن با يك كرد و سوال هميشگي آيا كردها سر مي‌برند را فراموش نخواهم كرد. من كُردم و حاصلي من از كرد بودن و از زن بودن طعم تلخ تبعيض و ستم بوده و هست.
اگر تجربيات تلخ من براي خانم مهر نوش مفهومي ندارد حداقل با شاخص‌هاي علمي HDI و GDI شاخص توسعه‌ي انساني و شاخص توسعه بر حسب جنسيت كه آشنا هستند. در آماري كه توسط سازمان برنامه ريزي و مديريت به طور رسمي تهيه شده HDIرا براي ايران 79/0 محاسبه نموده است كه به نظر مي‌رسد اغراق آميز و بدور از واقعيت باشد، چرا كه يكي از مقالات اينترنتي اين رقم را 64/0 گزارش نموده بود. در همان آمار رسمي فوق الذكر HDI در كردستان معادل 5/0وGDI معادل 444/0 محاسبه شده است. 5/0GDI<و HDI دال بر عقب افتادگي جامعه و عدم توسعه انساني و 799/0-5/0 = HDI و GDI به معناي در حال توسعه و 8/0< بيانگر پيشرفت و توسعه انساني است. در آمار رسمي فوق الذكر كه تلاش داشته ايران را در مرز نزديك به توسعه نشان دهد، GDI براي زنان كرد را 444/0 محاسبه نموده چه برسد به آمار واقعي كه چنانچه HDI واقعي 64/0 باشد بدون شك GDI واقعي زنان كرد چيزي حدود 3/0 خواهد بود. اميد به زندگي كردها حداقل 8 سال از ميانگين كشوري كمتر بوده و سطح با سوادي در كردستان حداقل 20% از ميانگين كشوري كمتر است. در آمد سالانه افراد در كردستان حداقل 30-25% كمتر از ميانگين در آمد ايرانيان بوده و نرخ بيكاري در كردستان بالاي 30% است. 10% افراد شاغل شغل دولتي دارند. از كارخانجات و توسعه صنايع در كردستان به علت هايريسك شناخته شدن منطقه خبري نيست و بيكاران كرد براي انجام كارهاي پست روانه‌ي شهرهاي صنعتي ايران مي‌گردند. مواد مخدر ميان مردم با نرخ ارزان توزيع مي‌گردد چرا كه كرد معتاد كم خطر تر از كرد مبارز است. به هر حال با يك مراجعه حتي به آمارهاي رسمي سيستم در مي‌يابيم كه كردستان از نظر توسعه و شاخص‌هاي مناسب واجد رتبه‌هاي آخر در ميان استان‌هاي كشور و از نظر محروميت و خود كشي و خود سوزي و شاخص‌هاي نامناسب در رتبه‌هاي اول كشور ايران قرار دارد. آيا اينها همگي سند ستم ملي به كرد نيست؟ جوانان كرد براي يك لقمه نان ناچار به مهاجرت يا قاچاغ چاي و برنج و ظرف بلور از مرزهاي ايران و عراق هستند. آنان بارها بر مين رفته يا مورد اصابت گلوله‌هاي ماموران باج خواه قرار مي‌گيرند. برادر خود من به دست پاسداري اردبيلي در يكي از روستاهاي مرزي بانه به قتل رسيد. چگونه زن كرد مي‌تواند اين ستم‌ها را ناديده بگيرد و تنها به تبعيض جنسيتي خود بيانديشد در حاليكه تبعيض مليتي نيز وي را به شدت ميازارد؟ اگر تمام قوانين ايران به نفع زنان اصلاح شده و تبعيض جنسيتي رخت بر بندد اما كردها هم‌چنان تحت تبعيض مليتي قرار داشته باشند زن كرد هنوز هم از ستم رها نشده است و چنانچه تمامي حقوق ملت كرد اعاده گردد اما همچنان زن كرد به خاطر جنسيت خود تحت ستم و تبعيض قرار داشته باشد باز هم زن كرد رها نشده است. اگر هدف خانم مهرنوش و همكفرانشان برابري طلبي و رفع تبعيض و ستم از همه انسانهاست بدانند كه كردها هم انسانند همچنان كه زنها هم انسانند. ما زنان كرد نيز خواهان رفع ستم و تبعيض از هر انساني هستيم و نمي‌خواهيم به دليل جنسيت و مليت خود تحت ستم مضاعف قرار بگيريم. تدريس و حفظ زبان مادري و فرهنگ ملي و برخورداري از تمامي حقوق اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي حق هر انساني است از جمله حق زنان و حق كردها و حق همه مليت‌ها. در پايان بايد بگويم كه «زنان كرد مدافع صلح و حقوق بشر» جنبش برابري طلبانه زنان كرد را از جنبش حق طلبانه ملي كرد جدا ندانسته و به عنوان يك زن كرد براي احقاق حقوق انساني هم جنسان و هم نژادان خود تلاش خواهيم كرد. ما خواهان جهاني هستيم آكنده از صلح و برخورداري همه انسانها از حقوق انساني خود و رفع هر گونه تبعيض به علت جنسيت، مليت، نژاد، رنگ پوست و غيره. جهاني با حفظ تمامي فرهنگ‌ها و زبان‌هاي موجود در آن كه هيچ انساني به خاطر مليت خود از ديگري برتر و صاحب حق بيشتر نباشد و اين بر معناي جدايي زنان كرد از ساير انسان‌هاي جهان نيست.

سه‌باره‌ت به (رێكخراو‌ی ژنانی كوردی پارێزه‌ری مافی مرۆڤ و ئاشتی)

سه‌باره‌ت به (رێكخراو‌ی ژنانی كوردی پارێزه‌ری مافی مرۆڤ و ئاشتی)
ئاماده‌کردنی: قه‌ره‌نی قادری

دوكتۆر ڕوئیا تلووعی: كولتووری جوانمان له‌ باره‌ی پێكه‌وه كاركردن‌ هه‌یه‌. ئێمه‌ له ناو خۆماندا ده‌سته‌یه‌ك ژنین له‌ هه‌موو بیروبڕوا و ئایدیۆلۆژییه‌ك، به‌ڵام له‌سه‌ر ژن بوون و كورد بوونمان رێككه‌وتووین. بڕیارمان داوه‌ ڕێز و حورمه‌تی هه‌ر تاك و باوه‌ڕه‌كانی بگرین و له‌سه‌ر خاڵه‌ هاوبه‌شه‌كان ستراتێژییه‌كی هاوبه‌ش هه‌ڵبژێرین. جیاوازی بیروڕا ناكه‌ینه‌ هۆی ته‌سك‌بینی و بێتاقه‌تی له‌ به‌رامبه‌ر یه‌كتردا.
ـ شاره‌زایی له‌ مافه‌ مه‌ده‌نییه‌كان له‌ كۆمه‌ڵگای كوردستان به‌ گشتی و ژنان به‌ تایبه‌تی له‌ ئاستێكی زۆر نزمدایه‌.
ـ به‌ داخه‌وه‌ تا ئیمڕۆ رێكخراوه‌ی ئێمه‌یان به‌ ره‌سمی تۆمار نه‌كردووه‌ و به‌ تازه‌ییش ئاگاداریان كردووین كه‌ له‌وانه‌یه‌ هه‌ر به‌ ڕه‌سمی ڕێكخراوه‌كه‌مان تۆمار نه‌كه‌ن. هه‌ر چه‌ند ئێمه‌ بڕیارمان داوه‌ كه‌ تۆماریشمان نه‌كه‌ن ده‌ست له‌ چالاكی هه‌ڵنه‌گرین و ئه‌گه‌ر پێویست بوو سكاڵا بۆ UN ده‌به‌ین.
دكتۆر ڕوئیا تلووعی، ڕۆشنبیر و چالاك له بواری كاروباری كێشه‌ی ژنان و یه‌كێك له دانه‌رانی‌ "رێكخراو‌ی ژنانی كوردی پارێزه‌ری مافی مرۆڤ و ئاشتی" له كوردستانی ئێران، له وتووێژ له‌گه‌ڵ کوردستان‌پرێس‌دا سه‌باره‌ت به مێژوو، چالاكی و پێكهاته‌ی ئه‌م ڕێكخراوه‌یه ده‌دوێت.
________________________________________________________________

كه‌ی "رێكخراو‌ی ژنانی كوردی پارێزه‌ری مافی مرۆڤ و ئاشتی"تان دامه‌زراندوه‌؟
له‌ دوایین مانگی هاوینی 2004دا بوو كه‌ له‌گه‌ڵ هاوڕێكانمان رێككه‌وتین له‌سه‌ر دامه‌زراندنی رێكخراوه‌ی ژنانی كوردی پارێزه‌ری مافی مرۆڤ و ئاشتی و داخوازی تۆماری ئه‌و رێكخراوه‌مان له‌ ئێران پێشكه‌ش كرد. به‌ داخه‌وه‌ تا ئیمڕۆ رێكخراوه‌ی ئێمه‌یان به‌ ره‌سمی تۆمار نه‌كردووه‌ و به‌ تازه‌ییش ئاگاداریان كردووین كه‌ له‌وانه‌یه‌ هه‌ر به‌ ڕه‌سمی ڕێكخراوه‌كه‌مان تۆمار نه‌كه‌ن. هه‌ر چه‌ند ئێمه‌ بڕیارمان داوه‌ كه‌ تۆماریشمان نه‌كه‌ن ده‌ست له‌ چالاكی هه‌ڵنه‌گرین و ئه‌گه‌ر پێویست بوو سكاڵا به‌رین بۆ UN؛ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ئێمه‌ هه‌ین و چالاكین، به‌ڵام ئێران تۆمارمان ناكات.
ئامانجه‌كانی ئه‌م رێكخراوه‌یه‌ چین؟
ئامانـجه‌كانـمان بریتین‌ له‌: هه‌وڵ بۆ‌ سه‌قامگیر بوونی ئاشتی (صلح) و ئارامش؛ هه‌وڵ بۆ‌ به‌ڕێوه‌چوونی به‌یاننامه‌ی جیهانیی مافی مرۆڤ و په‌یماننامه‌كانی له‌ ناوچه‌كه‌دا و به‌رز بوونی ئاستی زانیاری سه‌باره‌ت به‌ به‌یاننامه‌ی مافی مرۆڤ و په‌یماننامه‌كانی كه‌ بێگومان مافی ژن و مافی نه‌ته‌وه‌ییش ده‌گرنه‌ به‌ر. دووری له‌ شه‌ڕ و ئاژاوه‌ و تێگه‌یاندنی نه‌ته‌وه‌كانی ده‌وروبه‌رمان و دنیا له‌ مافه‌كانمان. ڕه‌تكردنه‌وه‌ی هه‌ر چه‌شنه‌ توندوتیژی به‌ تایبه‌ت توندوتیژی دژ به‌ ژنان و منداڵان و كه‌مینه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كان.
به‌ چ شێوه‌یه‌ك یارمه‌تی به‌ كێشه‌ی ژنان ده‌ده‌ن. ئایا كاتێك كێشه‌ی ژنان ده‌چێته‌ دادگا یان دامه‌زراوه‌ حكوومه‌تیه‌كان، ده‌توانن له‌وێشدا ده‌ورتان هه‌بێ؟
دیاره‌ بۆ یارمه‌تی به‌ كێشه‌ی ژنان رێكخراوه‌ی تایبه‌تی ژنان وه‌ك رێكخراوه‌ی پشتیوانی له‌ ‌ژنان و رێكخراوه‌ی پشتیوانی له‌ مافی ژنان و رێكخراوه‌ی ئازه‌رمیهر و هتد هه‌یه‌. ئێمه‌ش له‌ لای ئه‌وانه‌وه‌ تا ئه‌و جێگای مه‌ودامان بێت له‌م باره‌وه‌ ئیش ده‌كه‌ین. ئێمه‌ زیاتر توانایی خۆمان خستۆته‌ سه‌ر ڕاگه‌یاندن و زه‌قكردنه‌وه‌ی كێشه‌كانی ژن وه‌ك توندوتیژی دژ به‌ ژنان. دیاره‌ ئه‌گه‌ر به‌ ره‌سمی تۆمار بكرێین، به‌ هۆی ئه‌وه‌ی ژنانی پارێزه‌رمان له‌گه‌ڵه، هه‌وڵ‌ ده‌‌ده‌ین به‌شێك بۆ راوێژكاریی ژنان له‌ باره‌ی زانیاری یاسایی و یارمه‌تییانه‌وه‌ دابین كه‌ین. ئه‌و خاڵه‌ كه‌ بۆ ئێمه‌ گرنگه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ هاوكات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی له‌ كێشه‌ باوه‌كانی ژنانی كۆمه‌ڵگامان دور نه‌كه‌وینه‌وه‌، هه‌وڵی سه‌ره‌كیمان ته‌رخانكه‌ین بۆ هاندانی ژنان بۆ ناسینی مافی مرۆڤ و مافی مه‌ده‌نی. واته‌ ئاستێكی به‌ره‌و سه‌رتر له‌ ئاسته‌ ئاساییه‌كانمان له‌ یارمه‌تی بۆ‌ چاره‌سه‌ری كێشه‌ی ژنی كورد هه‌ڵبژاردوه‌ و هۆكاره‌كه‌شی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆوه‌ی كه‌ كێشه‌ی ئێمه‌ی ژنی كورد له‌ كێشه‌ی نه‌ته‌وه‌ییمان جیاواز نیه‌ و ده‌بێ‌ هاوكات بۆ یارمه‌تی به‌ چاره‌سه‌ری كێشه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كانیشمان هه‌نگاو هه‌ڵگرین.
ئایا به‌ شێوه‌ی راسته‌وخۆ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كانی كێشه‌كه‌ مه‌به‌ست (ئه‌ندامانی بنه‌ماڵه‌كان) دانیشتن و وتووێژتان ده‌بێت؟
بێگومان ده‌بێت.
ژنانی كورد چۆن پێشوازی له‌و رێكخراوه‌یه‌ و كاری ئێوه‌ ده‌كه‌ن؟
ژنان له‌ چه‌ند شاری كورده‌واری ته‌نانه‌ت له‌ پارێزگای كرماشان و له‌ شاری مه‌هاباد، مه‌ریوان، هتد و ته‌نانه‌ت خانمگه‌لێك له‌ هه‌نده‌ران، پێوه‌ندیان گرتوه‌ خوازیاری ئه‌ندامێتی و هاوكارین.
پیاوانی كورد چۆن ده‌ڕواننه‌ ئه‌م رێكخراوه‌یه‌ و رۆڵی ئه‌و؟
پیاوانی كورد له‌م باره‌وه‌ سێ ده‌سته‌ن. ده‌سته‌یه‌ك كه‌ ژن به‌ مرۆڤ نازانن و باوه‌ڕیان به‌ ژن و توانایی ژن هه‌ر نییه‌. ده‌سته‌یه‌ك ده‌ڵێن ژن چالاك بێت به‌ڵام له‌ ژێر چاودێری ئێمه‌دا، واته‌ خۆیان ده‌كه‌نه‌ كه‌وچكی هه‌موو كاسه‌یه‌ك و له‌ بزاڤی ژنانیشدا مافی رێبه‌رایه‌تی بۆ‌ خۆیان داده‌نێن. ئه‌م ده‌سته‌ ده‌گمه‌نن، به‌ڵام ئه‌و په‌ڕی دژایه‌تی ده‌نوێنن (وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ كۆنگره‌ی ژن له‌ زانكۆی تاران كردیان). ده‌سته‌یه‌ك هه‌ن كه‌ باوه‌ڕیان به‌ هێزی ژن و پێویست به‌ رێككه‌وتنی خودی ژنان هه‌یه‌ و دیاره‌ ئه‌مانه‌ یارمه‌تیده‌ری ئێمه‌ش و بزاڤی ژنانیشن و به‌ داخه‌وه‌ جارێ زۆر ده‌رناكه‌ون.
ئایا له‌م‌ رێكخراوه‌یه‌دا پیاوان به‌شدارن؟
له‌ رێكخراوه‌ی ئێمه‌دا جارێ یه‌كێك له‌ مه‌رجه‌كانی ئه‌ندامه‌تی، ژن بوونه‌. هۆكاره‌كه‌شی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ ده‌مانه‌وێ سه‌ره‌تا ژنان خۆیان ئیش بكه‌ن و به‌ هێزی خۆیانه‌وه‌ ئه‌م رێكخراوه‌ فۆڕم بده‌ن. دیاره‌ له‌ ڕاوێژكاریی پیاوانی رووناكبیری راسته‌قینه‌ ده‌كرێ كه‌ڵك وه‌رگرین.
له‌ باری جوغرافیاییه‌وه‌ رێكخراوه‌ی ژنانی كورد پارێزه‌ری مافی مرۆڤ و ئاشتی تا چ ناوچه‌یه‌ك له‌ كوردستانی ئێراندا مه‌یدانی چالاكیی هه‌یه‌؟
ناوه‌ندی چالاكی ئێمه‌ له‌ سنه‌یه‌، به‌ڵام به‌ پێی ئه‌ساسنامه‌كه‌مان ئه‌گه‌ر تۆمار بكرێین، ده‌توانین له‌ هه‌موو شاره‌ كوردیه‌كاندا بنكه‌مان ببێت.
كار و چالاكی ئه‌و رێكخراوه‌یه‌ له‌ رۆژی دامه‌زراندنییه‌وه‌ تا ئێستا چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟
ئێمه‌ له‌م ماوه‌ كه‌مه‌دا چه‌ند چالاكیمان بووه‌:
ا) دیدار له‌گه‌ڵ له‌یلا زانا
ب) دیدار له‌گه‌ڵ رێكخراوه‌ی مافی مرۆڤ له‌ باتمان
پ) پێوه‌ندی به‌ چالاكانی بواری ئاشتی له‌ تاران(رێكخراوه‌ ناحكوومییه‌كان )
ت) پێشكه‌ش كردنی په‌یڤ و وتار له‌ كۆڕ و سـمیناره‌كان كه‌ بۆ ژنان ده‌یگرن ج) پێشكه‌ش كردنی په‌یڤێك له‌ سه‌ر ژنی كورد و مافی كورد له‌ رۆژی جیهانی ئاشتی له‌ زانكۆی عه‌لامه‌ ته‌باته‌بایی تاران له‌ سه‌ر بانگهێشتی خوێندكاران
چ) به‌شداری له‌ ۆرك شاپگه‌لی «لابی» و «رۆڵی ژن له‌ ئاشتی» و مافی مرۆڤ هتد
ح) به‌شداری له‌ به‌ڕێوه‌بردنی كۆڕی رۆژی جیهانیی قه‌ده‌غه‌ كردنی توندوتیژی دژ به‌ ژنان له‌ سنه‌ خ) ئاماده‌ كردنی وتار و نووسین و راپۆرت له‌ سه‌ر خۆسووتاندی ژنان و توندوتیژی دژ به‌ ژنان و هتد (بۆ نموونه‌ راپۆرتی ئه‌شكه‌نجه‌ی شه‌ریفه‌ له‌ دێگولان و ...)
د) هه‌وڵ بۆ سه‌ندنی ئیمتیازی گۆڤارێكی تایبه‌ت به‌ ژنان
ر) رێكخستنی خولی فێركاری له‌ سه‌ر مێژووی ژن و مافی مرۆڤ و هتد.
ئایا له‌ لایه‌ن دامه‌زراوه‌ حكوومه‌تییه‌كانه‌وه هه‌ڕه‌شه‌تان لێ ناكرێت یان كۆسپتان بۆ دروست ناكه‌ن؟
دیاره‌ یه‌كه‌م كۆسپ و هه‌ڕه‌شه‌ی لایه‌نی حكوومه‌تی، تۆمار نه‌كردنمانه‌.
ئایا هیچ چه‌شنه‌ به‌ربه‌ره‌كانییه‌ك له‌ لایه‌ن لایه‌نگرانی داب و نه‌ریتی كۆمه‌ڵگای كوردستان به‌ دژی ئێوه‌ به‌‌ڕێوه‌ ناچێت؟ (مه‌به‌ست هاووڵاتیانی سوننه‌تی و كلاسیكی كوردستانه‌)جگه‌ له‌ به‌ربه‌ره‌كانێ، هه‌ڕه‌شه‌شمان لێكراوه‌ و ته‌نانه‌ت هه‌ڕه‌شه‌ی ته‌قاندنه‌وه‌ و كوشتن و ده‌ست درێژی و هه‌ڕه‌شه‌یان له‌ خۆشم كردوه‌ كه‌ منداڵه‌كانم ده‌كوژن. ئه‌م هه‌ڕه‌شانه‌ش له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی دووه‌می پیاوانی پرسیاری 6 وه ‌لێمان كراوه‌.
جیا له‌ كاری عه‌مه‌لی سه‌باره‌ت به‌‌كێشه‌ی ژنان ئایا كاری فكریش وه‌كوو بڵاوكردنه‌وه‌ی زانیاری سه‌باره‌ت به‌‌مافی ژنان له‌ رێگای گۆڤار و رۆژنامه‌، هه‌روه‌ها كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌ و سـمیناریش به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن؟
به‌ڵێ كاری فكریشمان هه‌یه‌ و پێم وایه‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ له‌ پرسیاری نۆدا دراوه‌ته‌وه. جگه‌ له‌وه‌ش خۆم خه‌ریكی نووسینی كتێبێكم له‌سه‌ر فێمینیزم له‌ روانگه‌ی ژنێكی كورده‌وه‌.
زاراوه‌یه‌كی‌تر كه‌ له‌ پێناسه‌ی‌ رێكخراوه‌كه‌دا هاتووه‌، "ئاشتی"یه‌. مه‌به‌ست له‌ ئاشتی چییه‌ و له‌گه‌ڵ كێ؟
ئاشتی یان (صلح). مه‌به‌ستمان ئاشتی له‌گه‌ڵ لایه‌نێك یان كه‌سێك یان سیسته‌مێك نییه‌. مه‌به‌ست چاره‌سه‌ری كێشه‌كانه‌ به‌ ئاشتیخوازی نه‌ك به‌ شه‌ڕ و ئاژاوه‌. كورد تا ئیستاش له‌ شه‌ڕێكی نابه‌رابه‌ردا بووه‌ (مه‌به‌ست ره‌ت كردنه‌وه‌ی مێژوو و خه‌باتمان نییه. هه‌ر شتێك قۆناغی خۆی و دۆخی شیاوی خۆی بوه‌). له‌م شه‌ڕه‌ نابه‌رابه‌رانه‌دا ئێمه‌ به‌رده‌وام سه‌ركوت كراوین و كوژراوین و دوژمن ته‌كنۆلۆژی شه‌ڕی له‌ ئێمه‌ زیاتر بووه‌. پێمان وایه‌ له‌ رێگای دیموكراسیخوازی و هه‌وڵ بۆ ئاشتی و ئارامش و پێویستیی ره‌چاوكردنی مافی مرۆڤ كه‌ دیاره‌ مافی نه‌ته‌وه‌كه‌مان و مافی ژنیش ده‌گرێته‌ به‌ر، به‌ یارمه‌تی هه‌مووان بتوانین ئاسۆیه‌كی رووناكتر بۆ‌ میلله‌ته‌كه‌مان به‌دی بێنیـن.
بابه‌تێكی‌تر، مافی مرۆڤه‌ كه‌ سه‌رنج راده‌كێشێت. له‌م بواره‌دا كاره‌كانتان چۆن ده‌چنه‌ پێش و چ چه‌شنه كۆسپ و ته‌گه‌ره‌تان له‌به‌رامبه‌ردا هه‌یه؟
مافی مرۆڤ، مافی ژن و مافی نه‌ته‌وه‌كه‌شمان ده‌گرێته‌وه‌. له‌م باره‌وه‌ پێویسته‌ سه‌ره‌تا ئاستی زانست و ناسینی ژنانی كۆمه‌ڵگامان له‌ مافی مرۆڤ به‌رینه‌ سه‌ر. هه‌ر به‌م هۆیه‌وه‌ چه‌ند ۆرك شاپمان له‌سه‌ر مافی مرۆڤ و ئاشتی به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌ كه‌ له‌ داهاتوودا به‌ڕێوه‌یبه‌رین. بۆ كۆسپ و ته‌گه‌ره‌ی به‌رامبه‌رمان پێمان وایه‌ له‌ لایه‌ن ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ بۆ به‌ڕێوه‌بردنی ئه‌م ۆرك شاپانه‌ له‌وانه‌یه‌ تووشی بڕێك گرفت و ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه‌ بیـن.
كۆمه‌ڵگای كوردستان به‌ گشتی و ژنان به‌ تایبه‌تی تا چ راده‌یه‌ك شاره‌زای مافی مه‌ده‌نیی خۆیانن و ئێوه‌ش به‌ رێگای كام میكانیزمه‌وه‌ كاری رۆشنگه‌ری له‌ بواری مافی مرۆڤدا ده‌كه‌ن؟
شاره‌زایی له‌ مافه‌ مه‌ده‌نییه‌كان له‌ كۆمه‌ڵگای كوردستان به‌ گشتی و ژنان به‌ تایبه‌تی له‌ ئاستێكی زۆر نزمدایه‌ و ئێمه‌ش به‌ یارمه‌تی NGOكانی‌تر و ڕایه‌ڵه‌ی ژنان و رێكخستنی پۆلی فێركاری و كه‌ڵك له‌ بڵاوكراوه‌كان، ده‌توانین ئاستی زانیاری به‌رینه‌ سه‌ر.
كولتووری پێكه‌وه‌ كاركردن له‌ ناو رێكخراوه‌ی ژنانی كوردی پارێزه‌ری مافی مرۆڤ و ئاشتیدا چۆنه‌؟
كولتووری جوانمان له‌م باره‌یه‌وه‌ هه‌یه‌. ئێمه‌ له ناو خۆماندا ده‌سته‌یه‌ك ژنین له‌ هه‌موو بیروبڕوا و ئایدیۆلۆژییه‌ك، به‌ڵام له‌سه‌ر ژن بوون و كورد بوونمان رێككه‌وتووین. بڕیارمان داوه‌ رێز و حورمه‌تی هه‌ر تاك و باوه‌ڕه‌كانی بگرین و له‌سه‌ر خاڵه‌ هاوبه‌شه‌كان ستراتێژییه‌كی هاوبه‌ش هه‌ڵبژێرین. جیاوازی بیروڕوا ناكه‌ینه‌ هۆی ته‌سك‌بینی و بێتاقه‌تی له‌ به‌رامبه‌ر یه‌كتردا.
رێكخراوه‌ی مه‌ده‌نی له‌ كوردستان تا چ راده‌یه‌ك ده‌توانێ له‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كاندا ده‌وری هه‌بێت و هاووڵاتیانی كوردستان چۆن سه‌یری ئه‌م چه‌شنه‌ دامه‌زراوه‌ مه‌ده‌نییانه‌ ده‌كه‌ن؟
كولتووری رێكخراوه‌گه‌لی ناحكوومی و مه‌ده‌نی ورده‌ورده‌ خه‌ریكه‌ جێگای خۆی ده‌دۆزێته‌وه‌ و هێشتا له‌ سه‌رتای رێگادایه‌، به‌ تایبه‌ت ئێمه‌ ئه‌و ئازادیی و ده‌رفه‌تانه‌ی رێكخراوه‌كانی باشوورمان نییه‌. هێدی هێدی خه‌ریكه‌ به‌شداری خه‌ڵكی گه‌نج و خوێنده‌وار له‌ NGOكاندا زۆرتر ده‌بێ.

2005-01-12

ماڵپه‌ڕی ڕوئیا تلووعی
http://www.kurdistannet.us/roya

به‌بۆنه‌ی ساڵڕۆژی دامه‌زرانی کۆماری کوردستان

بۆ ڕادیۆی کوردی باشوری ئوسترالیا نوسراوه‌

گوێگرانی هێژا

هه‌روه‌ک ده‌زانن ئه‌مڕۆ دوی ڕێبه‌ندان ساڵڕۆژی دامه‌زراندنی کۆماری کوردستانه‌. ئه‌وڕۆژه‌ی که‌ بۆیه‌که‌مجار نه‌ته‌وه‌که‌مان ئاڵای نه‌ته‌وه‌یی خۆی هه‌ڵداو بانگی سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی دا. بێگومان دامه‌زراندنی کۆماری کوردستان خاڵێکی وه‌رچه‌رخانیی گرنگه‌ له‌ دیرۆکی نه‌ته‌وه‌که‌ماندا. به‌دامه‌زرانی کۆماری کوردستان ڕۆڵه‌کانی نه‌ته‌وه‌که‌مان جارێکی دیکه‌ ویستی خۆیان بۆ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی هێنایه‌ دی و پێیان له‌سه‌ر ئه‌و ڕاستیه‌داگرت که‌ هه‌تا هه‌تایه‌ کوردستانیه‌کان ئه‌و سنوره‌ سه‌پاوه‌و ئه‌و دۆخه‌ داگیرکاریه‌ په‌سه‌ند ناکه‌ن و له‌ که‌مترین ده‌رفه‌تدا بۆ وه‌دی هێنانی ئاواته‌کانی که‌ ئازادی و سه‌ربه‌خۆییه‌، هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرێ. له‌و سه‌رده‌مه‌ مێژوویه‌ی ئه‌وکاتدا که‌ ده‌رفه‌تێکی بچوک ڕه‌خسابوو ڕۆڵه‌کانی نه‌ته‌وه‌که‌مان به‌ پێشه‌وایه‌تی ڕۆڵه‌ی وشیاری نه‌ته‌وه‌که‌مان قازی محه‌ممه‌د بۆ یه‌که‌م جارو دوای زیاتر له‌ دوهه‌زارو پێنجسه‌د ساڵ له‌ ڕوخانی ده‌وڵه‌تی ماده‌کان، جارێکی دیکه‌ کیانی نه‌ته‌وه‌یی خۆی دامه‌زرانده‌وه‌.
ڕاسته‌ ته‌مه‌نی ئه‌م کۆماره‌ کورت بوو له‌ یانزده‌ مانگ تێنه‌په‌ڕی، به‌ڵام گه‌لێک ده‌سکه‌وتی مه‌زنی هه‌بوو. له‌وانه‌ ئه‌زموونی خۆ به‌ڕێوه‌به‌ری و داموده‌زگای دیموکراتی و به‌شداری به‌رینی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵک له‌ پاراستن و به‌ڕێوه‌به‌‌ری ئه‌و کۆماره‌دا و بوونی ئازادی و بواری گه‌شه‌و هه‌ڵدان و ده‌سته‌به‌رکردنی مافه‌کانی مرۆڤ له‌و ماوه‌ کورته‌دا و له‌وانه‌ش گرنگتر بڵاوکردنه‌وه‌ی چه‌ندین ڕۆژنامه‌و گۆڤارو هه‌روه‌هاخوێندن و بارهێنان به‌ زمانی شیرینی کوردی و به‌شداری ژنان له‌ چالاکی سیاسی و کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کان و گه‌لێک هه‌نگاو ده‌سکه‌وتی دیکه‌ که‌ بوه‌ هۆی ئه‌وه‌ ڕۆڵه‌کانی گه‌له‌که‌مان ئێستاو پاش نزیک به‌ شه‌ست ساڵ چێژو تامی سه‌ربه‌خۆیی و ده‌سکه‌وتنی ئه‌و کۆماره‌ له‌بیر نه‌که‌ن و له‌ پێناوی جارێکی دیکه‌ دامه‌زراندنه‌وه‌ی کۆماری کوردستاندا له‌ هه‌موو که‌لێنو قوژبنێکی کوردستان و له‌ هه‌ر جێیه‌ک کوردی لێبێ، هه‌وڵ بده‌ن. له‌ ڕاستیدا کۆماری کوردستان هه‌ڵته‌کان و ڕاتڵه‌کاندنێکی هزری بوو له‌ ناو ڕوناکبیرانی کوردستانیدا و جارێکی دیکه‌ ئه‌و گیانه‌ی زیندوو کرده‌وه‌ که‌ ته‌نیا به‌ دروستکردنه‌وه‌ی کیان و هه‌یکه‌لی نه‌ته‌وه‌یی ده‌توانین خۆمان و مێژوو و خاک و که‌لتوره‌که‌مان ڕزگار بکه‌ین و بیپارێزین و له‌ هه‌مانکاتدا گه‌شه‌ی پێبده‌ین.
ئه‌مڕۆ ئیدی ڕۆژی دوی ڕێبه‌ندان ڕۆژێكی نه‌ته‌وه‌یی هه‌موو کوردستانیه‌کانه‌و له‌ هه‌ر شوێنێک کوردێک هه‌بێت له‌ یادی ئه‌و ڕۆژه‌‌ مێژووییه‌دا جه‌ژن ده‌کاو شایی ده‌گێڕێ. هه‌ربۆیه‌ش له‌ یادی دامه‌زرانی کۆماری کوردستاندا گه‌رمتری و جوانترین پیرۆزبایی ئاراسته‌ ئێوه‌ گوێگرانی هێژای ڕادیۆی کوردی باشوری ئوسترالیا ده‌که‌ین و هه‌زران سڵاویش بۆ گیانی به‌رزی دامه‌زرێنه‌رانی کۆماری کوردستان ده‌نێرین و له‌گه‌‌ڵیان په‌یمانی وه‌فا و ئه‌مه‌گداری نوێده‌که‌ینه‌وه‌ که‌ تاوه‌دی هاتنه‌وه‌ی ئامانجه‌کانی ئێوه‌ که‌ دامه‌زراندنه‌وه‌ی کۆمار کوردستان و ده‌رنانی داگیرکه‌رانه‌ ساتێک له‌ خه‌بات ناوه‌ستین. پیرۆزبێت دوی ڕێبه‌ندان ساڵرۆژی دامه‌زراندنی یه‌که‌م کۆماری کوردستان.

که‌شتی ئاسمانی هۆگێنز

که‌شتی ئاسمانی هۆگێنز
وه‌رگێرانی: ئازاد

سه‌رئه‌نجام پاش بڕینی ڕێگه‌یه‌کی 7ساڵه‌ و دورییه‌کی 1000 ملیارد کیلۆمیتری که‌شتی ئاسمانی هۆگێنز، سه‌ر له‌ به‌یانی رۆژی هه‌ینی له‌ سه‌ر ئه‌ستیره‌ی تایتان نیشته‌وه‌.
یه‌که‌مین وێنه‌کانی ئه‌ستێره‌ی تایتان که‌ له‌ لایان هۆگێنزه‌وه‌ کێشرابوو له‌ نێوان کاتژمێر 10 و 10.25 ده‌قیقه‌ی ڕؤژی هه‌ینی ڕێکه‌وتی 14/1/2005 به‌ره‌و زه‌وی به‌ڕێ کراو پاشان بڵاو کرانه‌وه.
‌
که‌شتی ئاسمانی هۆگێنز پاش نێشتنه‌وه‌ی له‌ سه‌ر تایتان گه‌وره‌ترین ئه‌ستێره‌ی که‌ون،یه‌که‌مین لێکۆڵینه‌وه‌کانی خۆی که‌ سه‌باره‌ت به‌م ئه‌ستێره‌یه‌ کۆیکردبووه‌وه‌ به‌ره‌و زه‌وه‌ی به‌ڕێ کرد.
زانایانی ئاسمانی ئوروپا رایانگه‌یاند که‌ که‌شتی هۆگێنز هه‌تاکوو 2 کاتژمێر پاش نیشته‌وه‌شی هه‌ر سه‌رقاڵی به‌ڕێ کردنی هاورده‌کانی بووه‌ به‌ره‌و زه‌وی.

ژان ژاک دوردین سه‌رپه‌رشتیاری گشتی ئاژانسی ئاسمانی ئوروپا که‌ زۆر له‌ ده‌رئه‌نجامی ئه‌م کاره‌یان خۆشحاڵ بوو گووتی: ئێمه‌ یه‌که‌می که‌س بووین که‌ توانیمان سه‌ردانی تایتانی بکه‌ین. زانایانی ئاسمانی ئوروپائێستا سه‌رقاڵی لێکۆڵینه‌وه‌ و شی کردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌کانی هۆگێزن که‌ بریتییه‌ له‌ وێنه‌ و ده‌نگ و پێوانه‌کانی ئه‌ستێره‌ی تایتانی.
به‌ڵام سه‌ره‌ڕای نیشتنه‌وه‌ی سه‌رکه‌وتووانه‌ی ئه‌ستێره‌ی هۆگێنز به‌ڕێوه‌به‌رانی ئه‌و ئاژانسه‌ ڕایانگه‌یاند که‌ یه‌کێک له‌ ئامێره‌کانی هۆگێنز که‌ تایبه‌تی لێکۆڵینه‌وه‌ بووه‌ له‌ کار که‌وتووه‌.
تلێسکۆپی گه‌وره‌ی و کارامه‌ی" گرین بێنک" که‌ له‌ ئیاله‌تی ویرجینیای رۆژئاوا جێگیره‌ به‌ درێژی ڕێگا چاوه‌دێری که‌شتی هۆگێنزی ئه‌کرد تاکوو زانایانی ئاسمانی ئاژانسی ئوروپا له‌ سه‌لامه‌ت بوونی به ئاگا بن.
ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ دوورترین جێگای ئه‌م که‌ونه‌یه‌ که‌ مرۆڤ ده‌ستی پێ ڕاده‌گات و که‌شتی فه‌زایی له‌ سه‌ر ئه‌نیشینێته‌وه‌. لێکۆینه‌وه‌کانی هۆگێنز سه‌باره‌ت به‌م ئه‌ستێره‌ دوور که‌وتووه‌ ئه‌توانێ تاڕاده‌یێکی باش ڕوون کردنه‌وه‌ بداته‌ ده‌ست ئاژانسی فه‌زایی ئوروپا و له‌سه‌ر چۆنیه‌تی پێک هاته‌کانی ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ یارمه‌تی لێکۆڵه‌وه‌ران بدات.
سایانی باسه‌ هۆگێنز شه‌پۆله‌کانی خۆی به‌ره‌و مانگی ده‌ستکردی "کاسینی" که‌ له‌ ڕاستی دا به‌ دایکی هۆگێنز ئه‌ژمێردرێ و له‌ ماوه‌ی ڕێگه‌ی دووری 7 ساڵه‌ی دا له‌ سه‌ر کۆڵی ئه‌م مانگه‌ ده‌س‌تکرده‌ بووه‌ ئه‌نێرێت و پاشان له‌ "کاسینی" یه‌وه‌ به‌ره‌و بنکه زمینی یه‌کان به‌ڕێ ئه‌کرێت.
هۆگێنز که‌ نزیکه‌ی 20 ڕۆژ له‌مه‌ پێش له‌ مانگی ده‌ستکردی کاسینی جیا ببووه‌وه‌ به‌ بێده‌نگی و زۆر به‌ نهێنی خۆی گه‌یانده‌ ئه‌م جێگه‌ دوور و نه‌ناسراوه‌ی ئه‌م که‌ونه‌.
پرۆفیسۆر" ده‌‌یوید ساوت وود" که‌ سه‌رپه‌رشتیاری به‌شی عیلمی ئاژانسی فه‌زایی ئوروپایه‌، له‌ کۆنفڕانسێکی رۆژنامه‌ نووسی دا وێڕای بڵاو کردنه‌وه‌ی هه‌واڵه‌که‌ گووتی: ئێمه‌ کارێکمان کردووه‌ که‌ هه‌تا چه‌ندین سه‌ده‌ی دیکه‌ ئه‌مێنێت، ئه‌وه‌ی که‌ گرینگه‌ ناوی من نیه‌ که‌ وه‌ک یادگاری ئه‌م کاره‌ گرینگه‌ ئه‌مێنێته‌وه‌ به‌ڵکوو ئه‌وه‌ گرینگی کارکه‌یه‌‌ که‌ ئێمه‌ به‌ ئه‌‌نجاممان گه‌یاندووه‌.

پیویست به‌ گووتنه‌ که‌ ده‌وری ئه‌ستێره‌ی تایتان به‌ گاز و ته‌پوو تۆزێکی پرته‌قاڵی ره‌نگ گیراوه‌ که‌ بووته‌ هۆی داپۆشینی ئه‌م ئه‌ستێره‌ ئه‌فسووناوییه‌و هه‌ر ئه‌م تۆزه‌ پرته‌قاڵی ڕه‌نگه‌ وای کردووه‌ که‌ مرۆڤ نه‌توانی به‌ ئاسانی سه‌ر ڕووی ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ ببینێ هه‌ر بۆیه‌ مرۆڤ ناتوانێ بڵێ ئایا سه‌ر ڕووی ئه‌م
ئه‌ستێره‌یه به‌ گابه‌ردی گه‌وره‌ یان سه‌هۆڵ یان ده‌ریایێکی ڕۆن داپۆشۆراوه‌ یان هه‌ر وه‌ک ئه‌ستێره‌ی زه‌وی وایه‌یه‌ و ئه‌وێش پڕه‌ له‌ گیانله‌به‌ر یان نا دیاره‌ ڕه‌نگه‌ زۆر نه‌خایه‌نێت که‌ هه‌موو ئه‌م پرسیارانه‌ وڵامیان بۆ په‌یدا ئه‌بێت وکۆمه‌ڵگای مرۆڤایه‌تی له‌ چاوه‌ڕوانی ڕزگاری دێت.
سه‌ره‌تا بڕیار بوو که‌ هۆگێنز به‌ر له‌ نیشتنه‌وه‌ی له‌ سه‌ر ڕووی تایتانی حه‌وسه‌د وپه‌نجا وێنه‌ ئاماده‌ بکات و به‌ره‌و زه‌وییان بنێرێت، که‌ ڕه‌نگه‌ پاش گه‌یشتنی ئه‌م وێنانه‌ که‌ ئێستا له‌ ئه‌لبومی بیره‌وه‌ییه‌کانی هۆگێنز دا ئه‌رشیڤ کراون، ئاگاداری باش بکه‌وێته‌ ده‌ست لێکۆڵه‌ره‌وه‌کان و زۆرنهێنی گه‌وره‌ بداته‌ ده‌سته‌وه‌.
ده‌نگه‌کانی سه‌ر ئه‌ستێره‌که‌ له‌ لایان میکرۆفۆنێکه‌وه‌ که‌ به‌ هۆگێنزه‌وه‌ هه‌ڵواسراوه‌ تۆمار ئه‌کرێت و به‌ره‌و زه‌وه‌ی به‌ڕێ ئه‌کرێن، زانایان هیوا دارن که‌ ئه‌و میکرۆفۆنه‌ ته‌نانه‌ت ده‌نگه‌ بچوکه‌کانیش تۆمار بکات و بۆیانی بنێرێت.
زانایان له‌و بڕوایه‌ دان که‌ که‌ش وهه‌وای کیمیاوی سه‌ر ئه‌ستێره‌ی تایتان،که‌ پڕه‌ له‌ ورده‌له‌که‌نی نیترۆژن و متان و ده‌یان ماده‌ی که‌ربونی دیکه‌،زۆر شیوه‌ی ئه‌ستێره‌ی زه‌وی له‌ 4ملیۆن و600 هه‌زار ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ئه‌دات، هه‌ر بۆیه‌ هیوا دارن که‌ لێکۆڵینه‌وه‌ له‌ پێکهاته‌کانی ئه‌م ئه‌ستێره‌یه‌ مرۆڤ زیاتر له‌ چۆنیه‌تی پێک هاتنی زه‌وی وگیانله‌به‌ران له‌م ئه‌ستێره‌ خۆشه‌ی خۆمان نزیک بکاته‌وه.
سه‌رچاوه‌: سایتی به‌شی فارسی رادیۆ BBC.

هیوا دارم پاش دۆزینه‌وه‌ی ئه‌م ئه‌ستێره‌ نوێ یه‌ له‌م که‌ونه‌ دا، داگیرکه‌رانی کوردستانیش بێنێته‌ سه‌ر ئه‌و بڕوایه‌ که‌ تازه‌ باوی داگیرکردن و کوشت وبڕی کوردان نه‌ماوه‌ و کوردیش بگاته‌ ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ که‌ به‌وه‌لانانی ناکۆکییه‌کان، بڕیاری مافی چاره‌ی خۆ نووسینی خۆی بدات و چی دیکه‌ چاوه‌ ڕوانی خه‌ڵکی نه‌بێن که‌ ڕزگاری کوردستانمان بۆ به‌ دیاری بێنن.

شه‌مزین جیهانی دادگایی كرا

شه‌مزین جیهانی و له‌یلازانا

نوسینی: سه‌لاح عه‌بدوڵا
دویَنیَ واته‌ 10 / 01 / 2005 كاتژمیَر نۆ و نیووی سه‌رله‌به‌یانی رِۆژنامه‌نوسی ژن شه‌مزین جیهانی برایه‌ به‌ر لقی دووی دادگای ئینقلابی شاری مه‌هاباد و له‌ دانیشتنی دادگادا كه‌ كاتژمیَر و نیوویَكی خایاند دادگا برِیاری خۆی ئاشكرا كرد.دادگا برِیاری سیَ ساڵ و 91 رِۆژ سزای زیندانی به‌سه‌ر شه‌مزین جیهانی دا و به‌پیَی برِیاری دادگا سیَ ساڵی سزاكه‌ به‌ هه‌ڵپه‌سیَردراوی ده‌میَنیَته‌وه‌ به‌ڵام ده‌بیَت 91 رِۆژ بچیَته‌ زیندانه‌وه‌.هاوكات ئه‌مرِۆ دوای دادگا پیَنج كاتژمیَر شه‌مزین له‌ زینداندابوو و دوای ئه‌وه‌ ئازادكرا تا به‌رواری پیاده‌كردنی حوكمه‌كه‌ی بۆ دیَته‌وه‌ هاوكات زانرا كه‌ ئه‌و زیندانه‌ی شه‌مزینی بۆ ده‌نیَردیَت زیندانانی سیاسی و قاتڵ و مافیای له‌ یه‌ك شویَندان، شایانی باسه‌ شه‌مزین جیهانی له‌سه‌ر نوسین و لیَدوانه‌كانی ده‌ستگیرده‌كریَت كه‌ تیایدا رِه‌خنه‌ ئارِاسته‌ی سیاسه‌تی رِژیَمی كۆماری ئیسلامی ئیَران ده‌كات، هاوكات وه‌ك ژنیَكی چالاك له‌ بواره‌كانی مافی ژناندا به‌تاوانی به‌شداریكردنی له‌ چالاكیه‌كانی ژنان و چالاكیه‌ ئه‌ده‌بیه‌كاندا، قسه‌كردنی بۆ رِۆژتیڤی و رِادیۆی ده‌نگی میزۆپۆتامیا سزا ده‌دریَت، وه‌ك ده‌زانریَت دادگایی كردنی شه‌مزین جیهانی نارِه‌زایی بوونی توندی رِۆشنبیر و ده‌وروبه‌رانی كوردی لیَكه‌وته‌وه‌ و كوردان له‌ شویَنیَكی جیهانه‌وه‌ به‌ رِیَی ئیمزا و نامه‌ و فاكس و ته‌له‌فۆن بۆ رِیَكخراوه‌ جیهانیه‌كان و رِیَكخستنه‌ كۆمه‌ڵایه‌تی و مه‌ده‌نیه‌كان نارِه‌زایی خۆیان ده‌ربرِیووه‌، به‌ڵام رِژیَمی ئیسلامی ئیَران سووره‌ له‌ سه‌ر سیاسه‌تی خۆی و به‌رده‌وامه‌ له‌ سه‌ركوت كردنی رِۆژنامه‌نوس و نوسه‌ر و رِۆشنبیرانی له‌ رِۆژهه‌ڵاتی كوردستان و هه‌موو ئیَراندا.
سه‌ڵاح عه‌بدوڵا.

نه‌واڵ سه‌عداوی:
" به‌وپێیه‌ پێم وایه‌ من لێوه‌شاوه‌یی سه‌رۆککۆماریم نیه‌"

ئه‌و هه‌واڵانه‌ی په‌یوه‌ندییان به‌ خۆ پاڵاوتنی منه‌وه‌ هه‌یه‌ بۆ هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆککۆماری میسر، په‌ره‌ی به‌ زنجیره‌ باسێک داوه‌ له‌ نێوان ده‌سه‌ڵاتدارانی سیاسی و ئایینیدا تا ئه‌وه‌ی که‌ شێخ محه‌ممه‌د ته‌نتاوی، موفتی زانکۆی ئه‌زهه‌ری میسر بریار(فتوا)ی له‌ په‌یوه‌ندی له‌گه‌ڵ مافی خۆ پاڵاوتنی ژنان له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کانی سه‌رۆککۆماری میسر ڕاگه‌یاند. دیاره‌ ئه‌م بڕیاره‌ بۆته‌ هۆی دوله‌تبوون له‌ نێو مه‌لاکاندا. هه‌رچه‌ند شێخ ئیبراهیم فیومی سکرتێری گشتی ئاکایمیای لێکۆڵینه‌و‌ه‌ی ئیسلامی به‌رگری له‌ بریاری شێخی ئه‌زهه‌ر کرد، به‌ڵام به‌مه‌‌رجێک که‌ ئه‌و ئێژێ له‌ ئیسلامدا له‌بابه‌ت کێشه‌ی کاره‌وه‌ له‌ نێوان ژن و پیاودا جیاوازی دانانێ، به‌ڵام هه‌ڵبژاردنی کار په‌یوه‌ندی به‌ ڕاده‌ی توانای فیزیکی هه‌ر ڕه‌گه‌زێکه‌وه‌ هه‌یه‌.

"ڕاده‌ی توانای له‌شی" گه‌له‌ پرسیارێکی له‌ هه‌ناویدایه‌. سروشی مرۆڤ(به‌شه‌ر)چیه‌؟ ئایا شتێک هه‌یه‌ که‌ به‌درێژایی چه‌ندین سه‌ده‌ وه‌ک خۆی به‌ نه‌گۆڕی مابێته‌وه؟ ئه‌رێ پیاوه‌کان سروشتێکی جیاوازیان له‌ ژنان هه‌یه‌؟ گه‌لۆ جیاوازییه‌کان له‌ مێشک، له‌ش، ئه‌ندام و هه‌روه‌ها له‌ دیمه‌نی ڕه‌وانناسیه‌وه‌یه‌ یان جیاوازیی دیکه‌یش هه‌یه‌؟ ئایا سروشتی ژنانی ئه‌مریکی له‌گه‌ڵ سروشتی ژنێکی میسریی عاره‌ب جیاوازه‌؟ بۆچی مارگرێت تاچێر بۆ ساڵانێکی دورودرێژ ئینگلیستانی به‌ مشتی پۆڵایین به‌ڕێوه‌برد؟ من گه‌لێکجار فیلمه‌کانیم چاولێکردوه‌ که‌ به‌سه‌ری به‌رزو باوه‌ڕ به‌خۆیی له‌کاتێکدا که‌ له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدارانی عاره‌ب و سه‌رۆککۆمارو سانانی جیهانی عاره‌بان ڕێیده‌کرد. خاڵێکی سه‌رنجڕاکێشیش ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌مووی ئه‌م پیاوانه‌ له‌ دوای سه‌ری ئه‌وه‌وه به‌ سه‌ری شۆڕ و پشتی داموکاو یانیش به‌ سه‌روگوێلاکێکی داچۆڕاوه‌وه‌ به‌ڕێدا ده‌ڕۆیشتن، وه‌ک ملکه‌چێک بۆ ئه‌وی خاوه‌ن کۆلۆنیه‌کان. ‌

بۆ ئێمه‌ هێنده‌ دور بڕۆین. هه‌ر ئێستا دوکتۆر کۆندیلیزا ڕایس هه‌مان کار ده‌کا که‌ تاچێر کردی. هه‌روه‌ها مادلین ئۆلبرایت، گلدا مایر و خاتوو هێلاری کلینتن.
له ده‌رو درواسێکانی خۆمان له‌ وڵاتانی ئیسلامی ژنان وڵاتیان به‌ڕێوه‌ده‌برد، وه‌ک سریلانکا، فلیپین(ئاکینۆ)، ئیندۆنیزیا(سۆهارتۆ)، پاکستان(بێنه‌زیز بۆتۆ)، به‌نگلادش، تورکیه‌، هێند(ئیندرا گاندی).

له‌ وڵاتانی عاره‌بی ژنی شا یان سه‌رۆککۆمار و یانژی شازاده‌کان به‌ ڕاده‌ی هاوژنیه‌ پیاوه‌کانیان له‌ به‌رپرسایه‌تیدا پشکیان هه‌یه. هاوژینی ئه‌نوه‌ر سادات و یان هاوژینی حوسنی مباره‌ چلۆن کابینه‌‌که‌ی سه‌ره‌ڕای بوونی سه‌رۆک شالیاریش به‌ڕێوه‌ده‌با و هه‌موو ڕۆژێ له‌ ڕۆژنامه‌کاندا هه‌واڵه‌که‌ی ده‌خوێنینه‌وه.‌

ئه‌مه‌ ڕاستیه‌که‌ که‌ ئێمه‌ ڕۆژانه‌ له‌گه‌ڵی به‌ره‌و ڕوو ده‌بین ، به‌ڵام ژماره‌یه‌ک له‌ مه‌لاکانی دژ به‌ شێخی ئه‌زهه‌ر، وه‌کو مفتی گه‌وره‌‌ی میسر دوکتوور عه‌لی محه‌ممه‌د جه‌ماعا و دوکتۆر یۆسف قرادوی به‌ شێوه‌یه‌کی ته‌واو ده‌رفه‌تی هه‌ڵبژێرانی ژنان بۆ سه‌رۆککۆماری ڕه‌تده‌که‌نه‌وه‌. به‌ڕاستی ئاغایان بۆچی؟
به‌ هۆی کێشه‌ی ره‌وانناسیانه‌و له‌ژێر ئازاردابوونی ژنان له‌کاتی سوڕی مانگانه‌(قاعیده‌یی)دا.

سوڕیمانگانه!
‌خوایه‌ گیان، که‌واته‌ بۆچی که‌وتنه‌ ناو سوڕی مانگانه،‌ مارگرێت تاچێری له‌ تێکۆشانی سه‌رۆک شالیاره‌تی وه‌دوا نه‌خست؟ بۆ ژنانی وه‌رزێری میسری که‌ له‌ ئه‌نگوتنی خۆری به‌یانه‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ڕۆژئاوا بوون له‌ په‌نای پێاوه‌کاندا کار ده‌که‌ن و که‌چی (ته‌نانه‌ت ڕۆژێکیش) له‌ کارکردن په‌کیان ناخات؟ گه‌لۆ که‌وتنه‌ سوڕه‌وه‌ی وه‌رزشڤانانی گه‌نج ئه‌وان له‌ کێبه‌رکێی یاریه‌کانی ئۆلمپیک وه‌دوا ده‌خات؟

چ که‌سێک ئێژێ سوڕی مانگانه‌ ژنان له‌ کارو تێکۆشان دوورده‌خاته‌وه‌؟ ته‌نانه‌ت سکپڕی و دۆخی ئاوسبوونیش ژنانی له‌ کارکردن له‌ مه‌زرا، شوێنی کار، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی و کۆنسولگه‌ری و ئه‌مباسیه‌کانی عاره‌بی و ده‌ره‌وه‌یی نه‌ پرینگاندۆته‌وه‌.

به‌ بێگومان وشه‌ی"سوڕی مانگانه‌" وشه‌یه‌کی که‌نێنه‌رو بێ بنه‌مایه‌ کاتێک که‌ له‌ زوانی ئه‌و جۆره‌ پیاوانه‌وه‌ ده‌رده‌په‌ڕێ. به‌تایبه‌ت گه‌ر ئه‌وه‌ی له‌به‌رچاو بگرین که‌ ئه‌و ژنانه‌ی له‌ بواری سیاسه‌ت و هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆک کۆماریدا و ئیدیکه‌دا خۆیان ده‌پاڵێون، ته‌مه‌نیان له‌ژوور په‌نجا ساڵه‌وه‌یه‌و که‌متر ده‌که‌ونه‌ ناو سوڕی مانگانه‌وه‌.

که‌نێنه‌رترین هۆ له‌لایه‌ن شێخ عه‌بدوڵڵا مجاوره‌وه‌ دربڕدراوه. ئه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه‌ که‌ ژنان ببنه‌ سه‌رۆککۆمار، به‌ڵام به‌مه‌رجێک یاساکانی"شه‌ریعت" له‌ دژی نیه‌ که‌ له‌ ناو دیوێکدا به‌ ته‌نیا له‌گه‌ڵ پێاوێک کۆنه‌بێته‌وه.‌

ده‌ی خوایه‌گیان، چۆن ده‌بێ ژنێک ببێته‌ سه‌رۆککۆمار به‌بێ ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ پیاوێک له‌ دیوێکی داخراودا کۆبێته‌وه‌؟ ئایا ئه‌و ته‌نێ ده‌بێ له‌گه‌ڵ ژنان چاوپێکه‌وتنی هه‌بێ؟ ئه‌رێ ئه‌و ناتوانێ له‌گه‌ڵ سه‌رۆک شالیار ئاڵوگۆڕی بیروڕا بکات.

ئه‌مانه‌ ئه‌و ڕسته‌‌ گاڵته‌جاڕنانه‌ن‌ که‌ له‌ زارو زوانی پله‌به‌رزترین ده‌سه‌ڵاتدارانی ئاینی‌یه‌وه‌ ده‌ێته‌ده‌ر که‌ بڕیاره‌ له‌ ڕێگای مانگیله‌کانه‌وه خه‌ڵکی له‌ده‌ره‌وه‌و ناوه‌وه‌ی ‌ وه‌ڵات پێ ڕێنوێنی بکه‌ن.

ئه‌مانه‌ چه‌ند نموونه‌یه‌کن که‌ له‌ کاتی ڕاگه‌یاندنی خۆ پاڵاوتنمه‌وه‌ له‌ هه‌ڵبژاردنه‌کاندا، له‌ ڕۆژنامه‌‌کاندا هاتوونه‌ گۆڕێ. دیاره‌ پێویسته‌ ناوی ژنێک ببردرێ که‌ له‌چکه‌ی به‌سه‌ر مێشکی ده‌سه‌ڵاتدارانی ئاینیدا دادا(که‌ له‌ داپۆشینی مووه‌کان مه‌ترسیدارتره‌)و ئه‌وانی به‌ دژبه‌ری شێخی ئه‌زهه‌ر ناوبرد. ئه‌و خاتوونه‌ش خاتوو ئامینه‌ نه‌سیر بوو که‌ دژایه‌تیه‌که‌ی له‌گه‌ڵ من توندوتیژتر بوو له‌ شێخه‌ پیاوه‌کان. ئه‌و گوتی به‌وهۆیه‌وه‌ دژی خۆ پاڵاوتنی ئه‌زه‌ که‌ من گه‌لێک له‌ بنه‌ماو یاساکانی "فقه" ره‌ت ده‌که‌مه‌وه‌.

به‌هه‌رحاڵ. به‌بۆچوونی خۆم، هه‌موو ئه‌مانه‌ لایه‌نه‌ ئه‌رێنیه‌کانی خۆ پاڵاوتنی منن. له‌بنه‌ڕه‌تدا هۆکاری سه‌رکی ئه‌ز بۆ خۆپاڵاوتنم به‌رفره‌ کردنی ئه‌م باسه‌ سیاسی و ئایدۆلۆجیانه‌‌یه‌ بۆ ڕوونکردنه‌وه‌و به‌هێزکرنی چاکسازی دیموکراتیک و گه‌شه‌ی ڕووناکبیری ڕاسته‌قینه‌ له‌ وڵاتانی عاره‌بیدا.

ڕه‌نگبێ یه‌کێک له‌ که‌نێنه‌رترینی په‌یڤه‌کان له‌ لایه‌ن یه‌کێک له‌ دژبه‌رانی بزاڤی چاکسازیخوزیه‌وه‌ گوترابێت که‌" بۆچی نوسه‌رێک و شیکه‌ره‌وه‌یه‌ک له‌م جه‌نگێکی سیاسی و هه‌ڵبژاردنه‌ی سه‌رۆککۆماریدا به‌شداریده‌کات؟" ده‌بێ لێی بپرسرێ که‌ ئایا پێویسته سه‌رۆککۆماری وڵاتێک هێزی چه‌کداری هه‌بێت؟ ئه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌و پرسیاره‌ی که‌ گه‌لۆ هه‌لومه‌رجی سه‌رۆککۆمارێک له‌ هه‌ر وڵاتێکدا ده‌توانێ چی بێت؟ لێهاتوویی و لێوه‌شاوه‌ییه‌کانی سه‌رۆککۆماری ئه‌مریکا چین؟ ئایا ئه‌و وشیاره‌؟ به‌بێ ئه‌مانه‌ ده‌کرێ بێژم" به‌وپێیه‌ پێم وایه‌ من لێوه‌شاوه‌یی سه‌رۆککۆماریم نیه‌"

وه‌رگێڕانی له‌ فارسیه‌وه‌: خالید عه‌زیزی
سه‌رچاوه‌: سایتی گوزارشگران

شه‌مزین جیهانی- ڕۆژنامه‌ نوس

• بانگه‌وازی بۆ پشگیری له‌ رِۆژنامه‌نوس شه‌مزین جیهانی

جه‌ماوه‌ری به‌شه‌ره‌فی كورد
مرۆڤ دۆستان
ئازادیخوازان
رِۆژنامه‌نوس و نوسه‌رانی كورد

وه‌ك هه‌موو لایه‌كمان ده‌زانین هیچ چین و تویَژیَكی كورد له‌ سیاسه‌تی سه‌رسه‌ختی كۆكوژی و كاولكاری دوژمنانی یه‌ك له‌دوای یه‌كی بیَ به‌ش نه‌بووه‌، ئه‌وه‌تا ئه‌مرِۆش وه‌ك پیشه‌ی هه‌میشه‌ییان دریَژه‌ به‌ سیاسه‌تی نكۆڵی و له‌ناوبردن و سه‌ركوت كردنمان ده‌ده‌ن.رِژیَمی ئیَران ماوه‌یه‌كی دریَژه‌ ده‌ستی داوه‌ته‌ سه‌ركوت كردنی رِۆژنامه‌نوسان و سانسۆركردنی رِۆژنامه‌كان، ئه‌وه‌ش نیشانه‌ی دواین په‌له‌قاژیَكانی مه‌رگی ئه‌و رِژیَمه‌یه‌ و ده‌یه‌ویَ به‌و شیَوه‌یه‌ ماوه‌یه‌كی تر خۆی له‌سه‌ر پیَ بهیَڵیَته‌وه‌، دوای داخستنی ژماره‌یه‌ك رِۆژنامه‌ی كوردی و گرتنی چه‌ندین رِۆژنامه‌وان ئیَستا رِژیَمی ئیَران فشاریَكی زۆری بۆسه‌ر رِۆژنامه‌نوس و چالاكڤان له‌ بواری مافه‌كانی ژناندا ( شه‌مزین جیهانی ) هیَناوه‌ و ده‌خوازیَت له‌ خودی شه‌مزیندا به‌رده‌وامی بدات به‌ بنپیَ كردنی ئازادی بیرورِامان وه‌ك پیشه‌ی به‌رده‌وامیان.رِۆژی 19 / 12 / 2004 ده‌زگای ئیتڵاعاتی ئیَران شه‌مزین جیهانی ده‌ستگیركرد و بۆماوه‌ی رِۆژیَك له‌ به‌ندینخانه‌دا هیَشتیانه‌وه‌ دوای ئه‌شكه‌نجه‌یه‌كی زۆری ده‌روونی و لیَكۆڵینه‌وه‌ی سه‌خت و دژوار براوه‌ته‌ به‌ر داگا و به‌م تاوانانه‌ دادگایی ده‌كه‌ن.

1- نوسین له‌سه‌ر رِه‌وشی ژنان له‌ رِۆژهه‌ڵاتی كوردستان.
2- نوسین له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌مه‌داری ژنی كورد نوریه‌ كه‌سبیر كه‌ ئیَستا له‌ زیندانی هۆڵه‌ندایه‌ و ئه‌و وڵاته‌ ده‌خوازیَت رِاده‌ستی توركیای بكاته‌وه‌ و بڵاوكردنه‌وه‌ی له‌ رِۆژنامه‌ی په‌یامی مه‌ردووم كه‌ رِۆژنامه‌كه‌ش داخراوه‌.
3- رِاپۆرت له‌سه‌ر هه‌ڵبژاردنی مه‌جلیسی ئیَران و شاری مه‌هاباد بۆ رِادیۆی میزۆپۆتامیا.
4- به‌كارهیَنانی وشه‌ی رِۆژهه‌ڵاتی كوردستان له‌جیَی كوردستانی ئیَران له‌ نوسینه‌كانیدا.
5- به‌شداربوونی له‌ كۆنفرانسی ویَژه‌یی شاری ئامه‌د له‌ باكووری كوردستان.
6- دیداری له‌گه‌ڵ له‌یلا زانا.
7- به‌شداربوونی له‌ ڤیستیڤاڵی كلتووری شاری باتمان له‌ باكووری كوردستان.
8- نوسین له‌سه‌ر بڵاوبوونه‌وه‌ی مادده‌ سرِكه‌ره‌كان له‌ رِۆژهه‌ڵاتی كوردستان.
9- قسه‌كردن بۆ رِادیۆی میزۆپۆتامیا و رِۆژتیڤی.
10- هاوكاری كردنی په‌ژاك و كۆنگره‌ی گه‌ل

.دوای ئه‌وه‌ جاریَكی تر واته‌ 4 / 01 / 2005 بانگكراوه‌ته‌وه‌ بۆ ئیداره‌ی ئیتڵاعاتی مه‌هاباد و پیَیان رِاگه‌یاندووه‌ كه‌ هاتووچۆی بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئیَران لیَ قه‌ده‌غه‌یه‌ و ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له‌ شاره‌كه‌ی خۆشیدا واته‌ مه‌هاباد بخوازیَت بچیَته‌ ده‌ره‌وه‌ ده‌بیَت مۆڵه‌ت له‌ ئیتڵاعات وه‌رگریَت.هاوكات یه‌ك له‌كاربه‌ده‌ستانی ئیتڵاعات پیَی وتووه‌ كه‌ سزایه‌كی قورسی به‌سه‌ردا ده‌ده‌ن و رِۆژی دووشه‌ممه‌ واته‌ 10 ئه‌م مانگه‌ دووهه‌مین دانیشتنی دادگای هه‌یه‌ له‌ لقی دووی دادگای ئینقلابی شاری مه‌هاباد لای حاكم عه‌باس زاده‌.
وه‌ك ده‌زانریَت شه‌مزین جیهانی كچی عه‌لی جیهانییه‌ كه‌له‌لایه‌ن رِژیَمی ئیَرانه‌وه‌ له‌ سیَداره‌دراوه‌.
گه‌لی كوردی به‌شه‌ره‌ف و مرۆڤ دۆستان، به‌تایبه‌تی نوسه‌ر و رِۆژنامه‌نوسانی كورد:

ئه‌مه‌ دووهه‌مین بانگه‌وازه‌ كه‌ داواتان لیَده‌كه‌ین هه‌موو له‌گه‌ڵ یه‌ك هه‌وڵبده‌ین پیَش به‌ برِیاریَكی نارِه‌وای دادگا سه‌ربازیه‌كانی ئیَران له‌به‌رامبه‌ر شه‌مزین و هه‌موو رِۆژنامه‌نوس و رِۆشنبیرانی كورد له‌و وڵاته‌دا بگرین و له‌ پیَناو هیَنانه‌ كایه‌ی و به‌رقه‌راركردنی دیموكراسی و به‌ده‌ستخستنی ئازادیه‌كانمان ده‌نگی نارِه‌زاییمان به‌رامبه‌ر به‌جیهان رِابگه‌یه‌نین، بانه‌هیَڵین چی تر سنوور بۆ بیركردنه‌وه‌ و ئازادیه‌كانمان دانریَت.له‌گه‌ڵ رِیَزی بیَ سنوور بۆ هه‌موو ئه‌و ماڵپه‌رِ و رِۆژنامانه‌ی له‌و بواره‌دا هاوكاری ده‌كه‌ن.

****

پشتگیریه‌کانی خۆتان بۆ ئه‌م ئه‌دره‌سه‌ بنێرن:

Amnesty International
Scott Harrison < sharrison@igc.org >Tel : 01 303 440 0913
amnestyis@gn.apc.orgtel : 44 71 413 5500fax : 44 71 956 1157
http://www.hrweb.org/

هه‌روه‌ها گه‌ر ده‌خوازی به‌شداری له‌ نامه‌یه‌کدا بکه‌ی که‌ سایتی کڵاوڕۆژنه‌ بۆ پشتگیری له‌ شه‌مزینی جیهانی بۆ کۆڕو کۆمه‌ڵی مرۆڤدۆستی جیهانی نوسیوه‌ فه‌رموو بچۆ بۆ ئێره‌و ناوی خۆت تۆمار بکه‌.

خۆ پاراستن له‌ ده‌مارگرژی نه‌ته‌وه‌‌یی!!

خۆ پاراستن له‌ ده‌مارگرژی نه‌ته‌وه‌‌یی!! ‌

ماوه‌ ماوه‌ سه‌ردانی "ماڵپه‌ڕ" ده‌که‌م بۆ ئه‌وه‌ی بزانم لکێنی ماڵپه‌ڕو سایتی نوێی لێ زیاد کراوه‌ یان نا. ئه‌م جاره‌یان"حسب حال" سه‌رنجی ڕاکێشام. عێرفان قانعی فه‌رد، وه‌رگێڕ و خاوه‌نی وێبلاگی (حسب حال)ه. ماوه‌یه‌که‌ نوسین و وتووێژه‌کانی له‌ سایته‌ فارسیه‌کان و هێندێکجار هه‌مان نوسین له‌ سایته‌کوردییه‌کان بڵاوده‌کرێنه‌وه‌. گه‌لێک بابه‌ت و وه‌رگێڕان و وتووێژی تێدایه. پاشتر زانیم کورده‌ و له‌ دایکبووی شاری مه‌ریوانی ئازیزه‌. له‌ کورتی بیبڕمه‌وه‌، ئه‌مڕۆش هه‌روا سه‌ردانی وێبه‌که‌یم کرد چاوم به‌ "محمد قاضی مترجم راه ازادی" که‌وت. ئه‌زیش ده‌ستم کرد به‌خوێندنه‌وه‌ی بابه‌ته‌که‌ که‌ یادکردنه‌وه‌ له‌و وه‌رگێڕه‌ به‌ناوبانگه‌ بوو. له‌ ناو یادکردنه‌وه‌که‌دا ئه‌م وتانه‌ی خواره‌وه‌ سه‌رنجی ڕاکێشام: "قازی هیچکات له‌سه‌ر کێشه‌ی کوردا پێداگری نه‌ده‌کرد. چونکه‌ "ناسیونالیزم"ی به‌ جۆرێک له‌ ده‌مارگرژی توێژه‌کان ده‌زانی. به گاڵته‌ ده‌یگوت: [ له‌ کوردستان و ئازه‌ربایجان‌و کرمانشا ته‌لێکی دڕکاوی به‌ ده‌وری ئه‌م ده‌ڤه‌ره‌ گه‌ور‌‌یه‌دا دانێن و بڵێن ئه‌مه‌ کوردستانی ئێوه‌، ئایا ده‌کرێ که‌لتوری ئێران و کورد له‌یه‌کدی هه‌ڵاوێردرێ؟... له‌بنه‌ڕتدا مه‌گه‌ر چه‌ند که‌س لێزان(تایبه‌تمه‌ند) و زاناو به‌تواناو وشیارو خاوه‌ن به‌ڵێنی کوردمان هه‌یه‌؟
کتێبی رایشی سێهه‌م چاولێکه‌ن له‌ بزوتنه‌وه‌ی ئاڵمانیه‌کاندا shadow cabinet (کابینه‌ی سێبه‌ر) هه‌بوو، چه‌ند که‌س شالیار هه‌بوون و جێگره‌کانی هه‌رکامیشیان دیاریکرابوو، ئێمه‌ی کورد چ که‌سێکمان هه‌یه‌؟ هه‌ر که‌سێک هاتۆته‌ مه‌یدان، ته‌نێ له‌سه‌ر بنچینه‌ی سۆزو هه‌ست و ئاڵۆزیی و ده‌مارگرژی و پله‌و پایه‌و به‌رژه‌وه‌ندی بووه‌و مه‌ردمیش ناوشیارو بێهه‌واڵ... به‌ چه‌کیش ناکرێ کارێک بکرێ، له‌ گۆڕه‌پانی جیهانیدا ئێمه‌ هیچکاره‌ین، که‌س ئێمه‌ ناناسێ، ڕێبه‌رانی کورد چ کارێکیان کردوه‌؟ مه‌گه‌ر هه‌ر ئه‌وه‌ نیه‌ هه‌زاران گه‌نج و لێهاتوو و مێشکمان له‌ ده‌ست داوه‌!
هه‌مووان گازنده‌یان لێم هه‌یه‌ که ‌"کاکه‌ هیچت بۆ کورد نکردوه!‌" باشه‌ بابه‌که‌م! له‌ سه‌رده‌می گه‌نجێتیدا من کوردی فێر نه‌بووم، ناسراویه‌کی ئه‌وتۆم له‌سه‌ر زمان و وێژه‌ی سه‌رده‌می کوردی نیه‌، به‌ زۆریش که‌ نابێت، له‌وه‌ش زێده‌تر، به‌ زمانی فارسی و به به‌ربڵاوی به‌رهه‌مه‌کانم ڕوبه‌ڕوی کۆمه‌ڵ ده‌که‌مه‌وه‌. له‌ کوردستانی ئێمه‌ به‌ که‌سێک که‌ کتێب و بابه‌ت ناخوێنێته‌وه‌، به‌ڕێوه‌چوونی ژیانی منیش وه‌رگێڕانه‌، له‌لایه‌کی دیکه‌وه‌ له‌ نێوان 70 به‌رهه‌می مندا "کوردو کوردستان، سه‌لاحه‌دین، ژانی گه‌ل و زارا سه‌باره‌ت به‌ کورده‌کانن" باشه‌‌ ئیتر سنوری توانای ئه‌ز هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ بوو!]
به‌ واتایه‌کی دیکه‌ قازی،" تعصب"ی کوێر کوێرانه‌ی نه‌بوو، زۆرتری کاتی به‌ وه‌رگێڕانی به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بیه‌ ناوازه‌کانی جیهانه‌وه‌ تێپه‌ڕ ده‌کردو بۆ وی وه‌رگێڕانی مێژووی پڕ له‌ ئاڵۆزی و ناکامی کورده‌کان چێژێکی نه‌بوو. له‌ ڕاستیدا ڕه‌نگه‌ چاوه‌ڕوانی که‌سانی به‌ گله‌یی، بێ"انصاف"و ڕه‌خنه‌گران، که‌مێک زێده‌ بوو بێ! له‌ ئه‌و په‌ڕی ئازادیدا، بڕوای خۆی ده‌رده‌بڕی و دیاره‌ وه‌ک مرۆڤێکیش بۆچوونه‌کانی جێی ڕێز بوو. حه‌زیده‌کرد وه‌رگێڕێکی بواری ئه‌ده‌ب بێت، نه‌ک وه‌رگێڕێکی ڕامیاری! وه‌ک ئه‌وه‌ی دڵی به‌ سیاسه‌تی کوردان خۆش نه‌بێ!."

ئه‌و ده‌قه ‌که‌ به‌ فارسی نوسرا بوو ئه‌زیش ئه‌و به‌شه‌ییم لێکرده‌ کوردی و سه‌ره‌تا بۆیه‌م وه‌رگێڕا که‌ به‌بێ لێدوان لێره‌(وێبلاگی کوردستان) دایبنێم بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌ران بۆخۆیان هه‌ڵی سه‌نگێنن. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌م ماوه‌دا هێندێک له‌و ڕستانه‌م له‌ یه‌کێک له‌و کورده‌ فارسی نوسانه‌ی که‌‌ ئه‌ویش خزمه‌تێکی فره‌ دیاری به‌ وێژه‌ی فارسی کردوه‌ و ده‌یان چیروک و ڕۆمانی کوردی هه‌ر به‌و زمانه‌ به‌رهه‌م هێناوه‌م گوێ لێ ببوو، هه‌ر بۆیه‌ به‌ پێویستم زانی که‌ ئاوڕێکی هه‌رچه‌ند بچۆک له‌و بستێنه‌ بده‌مه‌وه‌و نه‌ک زۆر به‌ قووڵی لێی ڕابمێنم.

ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وپێش به‌ هۆی سایته‌ فارسیه‌کانه‌وه‌ له‌ هه‌واڵی هاتنی نوسه‌ری به‌تواناو خۆشه‌ویستی هه‌ژاران، خاوه‌نی ده‌یان چیرۆک و چه‌ندین ڕۆمان، عه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌رویشیانم بۆ ئوسترالیا بیست. ده‌روێشیانم له‌ "ابر سیاه هزار چشم"وه‌ ناسیبوو. دواتریش و به‌ به‌رده‌وامی به‌رهه‌مه‌کانیم، ئه‌وانه‌ی ده‌ستم پێیان ڕاگه‌یشتبێ خوێندۆته‌وه‌. پاش ئه‌وه‌ی زیاتر ده‌روێشیانم ناسی خۆزگه‌م ده‌خواست به‌رهه‌مه‌کانی و به‌تایبه‌ت چیرۆکه‌کانی به‌ زمانی شیرینی کوردی بنوسێ و مناڵان و لاوانی ئێمه‌ به‌ زمانی دایک بیان خوێننه‌وه و بۆخۆشم زیاتر چێژیان لێوه‌رگرم‌. زۆر که‌ڵه‌ نوسه‌ری گه‌وره‌ی گه‌لی ئێمه‌ له‌ به‌ر بارودۆخی کوردستان و چه‌وسانه‌وه‌ی به‌رده‌وامی ژێر سێبه‌ری داگیرکه‌راندا ناچاربوون به‌ زمانی نه‌ته‌و‌‌ه‌ی سه‌رده‌ست بنوسن و سه‌ره‌نجام سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی له‌ڕوویی ئه‌ده‌بیه‌وه‌ به‌رهه‌می مه‌زن و شایانیان ئافراندوه‌، خزمه‌تێکی فره‌یان به‌زمانی ئه‌و نه‌ته‌وه‌ کردوه‌. عه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌روێشیان، یه‌شار که‌مال، سه‌لیم به‌ره‌کات و وه‌رگێڕی به‌توانا محه‌ممه‌د قازی و گه‌لێکی تر له‌ نوسه‌رانی ناوداری کوردن که‌ به‌ زمانی فارسی و تورکی و عاره‌بی نوسیویانه‌و ته‌نانه‌ت زمانی دایکیشیان تاڕاده‌یه‌ک له‌ بیر چۆته‌وه‌ یان هێنده‌ لاوازن که‌ نه‌کارن پێی بنوسن. ئه‌مانه‌ هه‌مووی به‌شێکن له‌ تراژیدیای ژێرده‌سته‌یی و چه‌وسانه‌وه‌ی بێپسانه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌که‌مان.

ده‌روێشیان سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی فارسی نوس بوه‌ به‌ڵام له‌ هه‌موو به‌رهه‌مه‌کانیدا چێژو تامی کوردی ده‌کرێ. ژێنگه‌ی چیڕۆکه‌کانی کوردستان و به‌ندیخانه‌ی داگیرکه‌رانه‌ و هه‌ڵکوڵاوی ژیانی خۆی و کۆمه‌ڵگاکه‌ی و له‌ ناویشیدا ژیانی به‌ش مه‌ینه‌تان بووه‌. گه‌لێک پێم خۆش بوو که‌ له‌ نزیکه‌وه‌ بیبیم و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی گله‌یی ئه‌وه‌ی لێبکه‌م که‌ بۆچی هێشتا وه‌ک کوردێکی کوردی نه‌زان فارسی نوسه‌و زمانی داڵگی ژبیر کردوه‌. زۆر په‌ێڤم پێبوو، گه‌لێک پرسیارم هه‌بوو تا له‌ نزیکه‌وه‌ ئاراسته‌ی بکه‌م‌. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ڕێزو خۆشه‌ویستیه‌کی تایبه‌تیم بۆی هه‌بوو، هه‌ر بۆیه‌ش هیوادار بووم که‌ بێته‌ ئه‌ده‌ڵاید و لێره‌ بیبینم. له‌ ڕاستیدا ئه‌وانه‌ی بانگیان کردبوو نه‌م ده‌ناسین تا لێیان بپرسم یان هه‌وڵی هێنانی بۆ ئێره‌ بده‌م. به‌‌هه‌رحاڵ ڕۆژێک کتوپڕ دۆستێکی به‌رێزی سنه‌یی به‌ ته‌له‌فوون ئاگادری کردم که‌ هه‌ر ئه‌و ڕۆژه‌ کاک عه‌لی ئه‌شره‌ف کۆڕێکی هه‌یه‌!. هه‌رچه‌ند دره‌نگ بوو به‌ڵام خۆم گه‌یاندێ. کاتێک گه‌یشتم هێشا ئه‌و نه‌گه‌یشتبوه‌ کۆڕه‌که‌. به‌وه‌یا که‌ کاروباره‌که‌ ئه‌نجومه‌نی فارسه‌کان ڕایپه‌ڕاندبوو پێم وابوو ده‌بێ فارسگه‌لێکی فره‌ له‌وێ ئاماده‌ بن و ئه‌زیش ئه‌وه‌ یه‌که‌م جاره‌ به‌شداری خڕبوونه‌وه‌یه‌کی فارسان بکه‌م. پاشان ده‌رکه‌وت که‌ جگه‌ له‌ ده‌دوانزه‌ کورد، نزیک بیست تا سی که‌سێک ئاماده‌ی کۆڕه‌که‌ بوون!. به‌خۆمم گوت کاک عه‌لی ئه‌شره‌فی هێژا گه‌ر په‌نجاساڵی دیکه‌ش خزمه‌تی فارسی بکه‌یت هه‌ر کوردی و له‌به‌ر کورد بوونه‌که‌شت له‌ خۆشه‌ویستی ئه‌وان بێبه‌شی. هه‌موومان له‌بیرمانه‌ که‌ محه‌ممه‌د قازی کۆچی دوایی کرد پێان ڕه‌وا نه‌بینی که‌ کوردستانیه‌کان به‌ شێوه‌یه‌کی شایان پێشوازی له‌ ته‌رمه‌که‌ی بکه‌ن و ڕێزی بگرن، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ڕه‌وانشاد هه‌ر ته‌رمه‌که‌ی بۆ‌ خاکی کوردستان مایه‌وه‌ و هه‌موو به‌رهه‌مه‌کان و ژیانی پێشکه‌ش به‌ وێژه‌ی فارسی کرد و ئه‌و زوانه‌ی ده‌وڵه‌مه‌ند کرد. گه‌ر بێژین ئه‌وه‌ ده‌وڵه‌تی کۆماری ئیسلامی‌یه نه‌ک ... ! به‌ڵام لێره‌ ده‌وڵه‌تی کۆماری ئیسلامی لێ نه‌بوو. وه‌ک بۆخۆیان ئێژن "ایرانی جماعت" له‌م شاره‌ فره‌ن و که‌چی له‌وێ دیار نه‌بوون.

نامه‌وێ له‌باسه‌که‌ لاده‌م. له‌ محه‌ممه‌د قازییه‌وه‌ باسه‌که‌مان ده‌ست پێکرد. محه‌ممه‌د قازی، ئه‌و که‌سه‌یه‌ که‌ به‌وه‌رگێڕانی زیاتر له‌ هه‌فتا به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی و مێژوویی له‌ نوسه‌رانی ناوازه‌ی جیهانی بۆ سه‌ر زوانی فارسی، خزمه‌تێکی فره‌ دیاری به‌ زمان و ئه‌ده‌بیاتی فارسان کرد. له‌و هه‌فتا کتێبه‌ سێ چوار وه‌رگێڕدراوی له‌ کوردیه‌وه‌ بۆ فارسی تێدایه‌ و ئه‌وانه‌ش به‌که‌م نابینم. زۆرن ئه‌و کوردانه‌ی هێشتا به‌ نوسینی به‌رهه‌مه‌کانیان به‌زمانی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست و وه‌رگێڕان بۆ سه‌ر ئه‌و زمانانه‌ له‌ زمانه‌ زیندوه‌کانی جیهانه‌وه، خزمه‌تی ئه‌و زمانانه‌ ده‌که‌ن‌. هه‌روه‌ک گوتمان یه‌شار که‌مال، عه‌لی ئه‌شره‌ف ده‌روێشیان، محه‌ممه‌د قازی، سه‌لیم به‌ره‌کات و گه‌لێکی دیکه‌ش له‌وانه‌ن که‌ به‌ زمانی عاره‌بی، ترکی و فارسی به‌رهه‌می گه‌وره‌یان ئافراندوه‌ و ته‌نانه‌ت بوونه‌ ناوێکی دیار له‌ ناو ئه‌ده‌بیاتی ئه‌و زوانانه‌، به جۆرێک که‌ زۆر له‌ کوردان تا ئه‌م دواییانه‌ش به‌ گومانه‌وه‌ کوردبوونی ئه‌وانه‌یان ده‌‌په‌ژراند.

بێشک بارو دۆخی کوردستان و ژیانی کۆڵه‌مه‌رگی نه‌ته‌وه‌که‌مان و زۆرداری و چه‌وسانه‌وه‌ی نه‌پساوه‌ی کورد به‌ ده‌ستی ده‌وڵه‌تانی داگیرکه‌ر توانیویه‌تی کاریگه‌ری نه‌خوازراوی له‌سه‌ر گه‌لێک له‌ تاکه‌کانی نه‌ته‌وه‌که‌مان هه‌بێت. ئه‌و کاریگه‌ریه‌ش بۆ وێنه‌ نه‌زانینی زمانی دایک و له‌ بیربردنه‌وه‌ی به‌ هۆی ڕاگواستن له‌ لایه‌ک و به‌ربه‌ستکردنی زوانی دایک و ڕێگرتن له‌ به‌کارهێنان و پێخوێندنی له‌و لای دیکه‌وه، ڕه‌نگه‌ به‌شێکی ئه‌و هۆکارانه‌ بن. بێگومان ئه‌وه‌ به‌شێکه‌ له‌ تراژیدیای هه‌وڵدان بۆ تواندنه‌وه‌ و له‌ناوبردنی کوردو مێژووی سه‌ده‌کانی ڕابردووی ئه‌م نه‌ته‌وه، پڕه‌ له‌و هه‌وڵانه‌‌.

ئه‌گه‌رچی داگیرکه‌ران و دوژمنانی زمانی کوردی توانیان ژماره‌یه‌کی به‌رچاوی لێهاتوه‌کانی ئه‌م نه‌ته‌وه‌ ناچار بکه‌ن به‌ زمانی ئه‌وان بنوسن و به‌رهه‌م بێنن، به‌ڵام زۆربه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ به‌رهه‌‌مه‌کانیان شه‌کڵی کورده‌واری و کوردیان پێوه‌یه و زمانی کوردیش نه‌ک هه‌ر نه‌مردو نه‌توایه‌وه‌ به‌ڵکوو به‌گژ هزری تواندنه‌وه‌ دا چوه‌وه‌ و ملی توێنه‌ره‌وانی شکاندو ئه‌مڕۆ به‌ ڕژدی ملی هه‌ورازه‌ ڕێی زیندوو کردنه‌‌وه‌و‌ داڕشتنه‌وه‌ و نوێکردنه‌وه‌ی‌ گرتوه‌ و خه‌ونی دژبه‌رانی زمانی کوردی ناو قه‌ڵای چه‌وساندنه‌وه‌ی‌ ‌ زڕاند .

ئه‌گه‌ر، ناچاری هۆیه‌کی ئه‌و کاره‌ بێت و به‌رهه‌مێکی ڕێتێچووی دۆخی ژیانی کورد و ژێرده‌ست مانه‌وه‌ و داپڵۆسینی داگیرکه‌ره‌ دڵڕه‌که‌کان بێت، یانیش نه‌شاره‌زایی و که‌م توانایی له‌ زمانی دایک گه‌ر هۆیه‌کی ئه‌و دیارده‌یه‌ و به‌رهه‌مێکی ڕاسته‌وخۆی دیکه‌ی ئه‌و چه‌وسانه‌وه‌یه‌ بێت. ئاسایی دێته‌ به‌رچاو گه‌‌‌ر مرۆڤ به‌ شێوه‌یه‌کی ڕواڵه‌تیه‌وه‌ سه‌یری ئه‌و ڕاسته‌قینه‌یه‌ بکات، به‌ڵام ئاخۆ ده‌کرێ هه‌‌روا به‌ سێنایی ئه‌و هۆکاره‌ به‌گه‌روی هزرماندا گه‌روماندا ڕۆیکه‌ینه‌ خواره‌وه‌. ئایا ده‌کرێ یه‌شار که‌مال که‌ ئه‌وه‌نده‌ شاره‌زاو به توانا بێت و خاوه‌ن ئه‌و هه‌موو به‌رهه‌مه‌ به‌پێزانه‌ بێت بڵێین نه‌ ده‌کاری زمانی دایکی فێر بێت و یان له‌ بیر خۆی نه‌باته‌وه‌. تازه‌ گه‌ر بێژین دۆخی کوردان له‌ باکوری ڕۆژئاڤای کوردستان له‌ بن سیاسه‌تی که‌مالیزم دا نوزه‌ بڕاو ببوو یاشاریش ناچار بوه‌ دۆخه‌که‌ به‌وجۆره‌ی هه‌بوه‌ بپه‌ژرێنی و له‌و ڕێگایه‌وه‌ نوزه‌یه‌کی هه‌ر چه‌ندیش که‌می لێوه‌ هاتوه‌، خۆ ناکرێ بێژین ڕه‌وانشاد محه‌ممه‌د قازیش له‌ دۆخێکی له‌و شێوه‌دا بووه‌. هه‌روه‌تر به‌ڕیز ده‌روێشیان. چه‌وسانه‌وه‌ و زۆرداری و ئه‌تککردن و داپڵۆسین له‌ هه‌ر شوێنک کوردی لێ هه‌بوو بێت(کوردستان)، هه‌بوون‌ و به‌ داخه‌وه‌ ئێستاش هه‌یه‌. به‌ڵام ئه‌و دۆخه‌ نه‌یتوانیوه‌ زوانی ئه‌م نه‌ته‌وه‌ بتوێنێته‌وه‌ و بێ نوزه‌ی بکات. له‌و سۆنگه‌وه‌ ئێژم که‌ م. قازی بۆخۆشی هۆکارێکی دوره‌په‌رێزی له‌ زمانی دایک بووه‌. یان به‌ڕێز ده‌روێشیان ناکرێ هه‌روا به‌ سێنایی زمانی داڵگی له‌بیر بکات، له‌کاتێکدا بۆخۆی مامۆستای مناڵانی کوردی گونده‌کانی کوردستان بوه‌. ئه‌ی ده‌بێ هۆکاری ئه‌م په‌تایه‌ بۆ چی بگێڕینه‌وه‌ و کێشه‌که‌ له‌ کوێوه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتوه‌. به‌شێکی ئه‌و په‌تایه‌، ڕه‌نگه‌ سه‌رچاوه‌که‌ی بۆ بێ ئاسۆیی داهاتووی زوانی دایک و سه‌پێندرانی ئه‌و هزره‌ی که‌ داهاتوومان به‌ فێربوونی زمانی فارسی و ترکی و عاره‌بیه‌وه‌ به‌نده‌، بگه‌ڕێته‌وه. له‌ هه‌موو ئه‌و وڵاتانه‌ که‌ کوردیان بنده‌ست کردوه‌ هه‌وڵی ئه‌وه‌یان داوه‌ که‌ زمانی کوردی وه‌ک زمانێکی دواکه‌وتوو نیشان بده‌ن و بێکاریگه‌ری بکه‌ن، به‌ جۆرێک که‌ خۆ خه‌ریک کردن به‌ فێربوونی زمانی کوردییه‌وه‌ وه‌ک هه‌وڵێکی بێ ئاکام ده‌نرخێندراو به‌ پێچه‌وانه نه‌زانینی زمانی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست و نه‌په‌یڤین پێی، به‌ خاڵێکی لاواز ده‌بینراو ئاماژه‌ی دواکه‌وتوویی بوو. ئه‌م هزره‌ هه‌ڵته‌کێنه‌رو هه‌ڵه‌ پڕووکێنه‌ره‌ ژیانی خه‌ڵکی ئاسایی و گه‌نج و خورتی کوردیشی گرتبوه‌وه‌.

له‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ خراپترو هانده‌رتر گوایه‌ خۆ پاراستن له‌ ده‌مار گرژی نه‌ته‌وه‌یی‌یه‌ که‌ هه‌ندێکانی والێکردوه‌ زمانی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست بکه‌نه‌ زمانی ئاخافتن و نوسینیان. یان پێ له‌سه‌ر ئه‌و پرسانه‌ که‌ به‌ پرسی نه‌ته‌وه‌یی ده‌زانرێن دانه‌گرن، هۆکار یان گرێ پووچکه‌یه‌کی دیکه‌‌ن‌. قانعی فه‌رد ئێژی: "قازی هیچکات له‌سه‌ر کێشه‌ی کورد پێداگری نه‌ده‌کرد. چونکه‌ "ناسیونالیزم"ی به‌ جۆرێک له‌ ده‌مارگرژی توێژه‌کان ده‌زانی. پرسیار ئه‌وه‌یه‌ گه‌لۆ یه‌کێک له‌ هۆیه‌کانی ئاوڕنه‌دانه‌وه‌و خزمه‌ت نه‌کردنی زمانی کوردی له‌ لایه‌ن ئه‌وبه‌ڕێزه‌وه هه‌مان پێداگری نه‌کردنه‌ نه‌بوه‌و نیه‌. گه‌ر وابێ ئایا به‌ڕاستی باسکردنی چه‌وسانه‌وه‌و بێبه‌شی کوردو دابه‌شینی خاک و سامانی کوردستان له‌ لایان داگیرکه‌ران و هه‌وڵ و تێکۆشان بۆ ڕزگاربوون لێی و په‌یڤین و هه‌وڵدان بۆ فێربوونی زمانی دایکیش پێداگری له‌سه‌ر ناسیۆنالیزمن.‌ به‌ڕاستی مل به‌ردانه‌وه‌ و په‌سه‌ندکردنی ڕۆژه‌ڤی ڕۆژگاری کورد به‌ خۆ لادان له‌ پێداگری ناسیونالیستانه‌ ده‌ژمێردرێ‌. پاشان قانعی فه‌رد، له‌ زوانی ڕه‌وانشاد م. قازییه‌وه‌ ده‌ڵێ: به‌ گاڵته‌وه‌ ده‌یگوت" [ له‌ کوردستان و ئازه‌ربایجان‌و کرمانشا ته‌لێکی دڕکاوی به‌ ده‌وری ئه‌م ده‌ڤه‌ره‌ گه‌ور‌‌یه‌دا دانێن و بڵێن ئه‌مه‌ کوردستانی ئێوه‌، ئایا ده‌کرێ که‌لتوری ئێران و کورد له‌یه‌کدی هه‌ڵاوێردرێ؟". پێداگری له‌سه‌ر کێشه‌و پرسێکی ڕه‌وا جا ئه‌و پرسه‌ گه‌ر پرسێکی کۆمه‌ڵایه‌تی یان پرسێکی سیاسی بێ، گه‌ر به‌ ده‌مار گرژی لێکبدرێته‌وه‌ ئه‌ویش له‌ لایه‌ن که‌سێکه‌وه‌ که‌ بۆ خۆی تاکێکی نه‌ته‌وه‌یه‌کی مافخوراوه‌، جگه‌ له‌ که‌وتنه‌ ژێر کاریگه‌‌ری دۆخی ژیانی یان ئایدۆلۆجی چیدیکه‌ ده‌گه‌یه‌نێ. له‌وه‌ش زیاتر وه‌ک قانعی فه‌رد له‌ زمانی م. قازییه‌وه‌ نوسیویه‌تی که‌ گه‌ر کوردستان به‌ ته‌لێکی دڕکاوی! سنوردار بکه‌ین و بڵێن فه‌رموون ئه‌وه‌ کوردستانه‌که‌تان! و ده‌پرسێ، ده‌کرێ که‌لتووری ئێران و کورد لێک هه‌ڵاوێردرێ؟ به‌داخه‌وه‌ ئه‌م شێوه‌ هزرینه‌ ته‌نێ هی ئه‌و به‌ڕێزه‌ نیه‌ و زۆرن ئه‌وانه‌ی ئێستاش به‌و شێوه‌یه‌ ده‌نواڕن. منیش ئێژم ئه‌رێ گه‌لۆ بۆ ناکرێ؟. که‌لتوری ئێران چیه‌ و چ بایه‌خێکی بۆ نه‌ته‌وه‌یه‌کی ژێر چه‌پۆکه‌ی زمان و که‌لتور تاڵانکراو هه‌یه‌؟ ئێران کوا که‌لتورێکی له‌ بوخچه‌ نراوی لێکدانه‌بڕاوه‌. که‌لتوری کورد و فارس که‌ ئێران به‌ هی خۆیان ده‌زانن کوا یه‌که‌. منێکی خاوه‌ن حه‌یران و لاوک و سیاچه‌مانه، خاوه‌ن خاک و زووان و مێژوو و جوگرافی تایبه‌تی خۆمم،‌ بۆ له‌گه‌ڵ ئه‌وان جیا نیم؟. ئه‌و ئێرانه‌ که‌ بۆ کورد دۆزه‌خێک زیاتر نه‌بووه‌ و ده‌یان و سه‌دان محه‌ممه‌د قازیی له‌ لێسه‌ندوه‌و فارسێندراوه‌. ئه‌و ئێرانه‌ی که‌ تا ئێستاش پاراستنی چوارچێوه‌ دێزو ڕه‌زاگرانه‌‌که‌ی بۆته‌ ڕێگرێکی دژوار له‌سه‌ر ڕێگای ئازدبوونمان‌، کامه‌ به‌هشتی خه‌ونی ئێمه‌ی تێدایه‌؟ کوردێک که‌ هه‌رده‌م له‌م ئێرانه‌دا به‌داواکردنی سه‌ره‌تاییترین مافه‌کانی تۆمه‌تی که‌رتوپه‌رت کردنی ئه‌و چوارچێوه‌یه‌ نا پیرۆزه‌ی دراوه‌ته‌ پاڵ و له‌ژێر ئه‌م په‌رده‌و بیانوه‌‌‌شدا زیاتر داپڵۆسێنراوه،‌ بۆ به‌ ده‌مارگرژ و کوێر ده‌قه‌بڵێنرێ. به‌ڵی ده‌کرێ لێکی هه‌ڵاوێرین و وه‌ک دوو دراوسێ ده‌توانین بژین و ئه‌وکات سه‌رمان به‌ ئه‌ندازه‌ی یه‌ک به‌رز ده‌بێ و ده‌کرێ لێکی هه‌ڵاوێرین. من جیام و سه‌دان فرسه‌ک و پێنگاو له‌وانه‌وه‌ دوورم. ئێژم خۆزگه‌ م. قازی ڕه‌وانشاد له‌ ژیاندا بایه‌و پێم بگوتایه‌، گه‌لۆ تۆ له‌و دڕکدارانه‌ نزیکی و به‌ زمانی ئه‌وان له‌گه‌ڵم ده‌په‌یڤی ده‌ ده‌ستم دامێنت تازوه‌ پێان بێژه‌ ئه‌و تێلدڕوه‌ به‌ده‌وری کوردستانه‌که‌ماندا بکێشن و برامان برایه‌تی و کیسه‌و ماڵمان جیایه‌تی. گه‌لێک له‌ فارسه‌کان پێیان وایه‌ کورستان گه‌ر سه‌ربه‌خۆ ببێت کوردان له‌ برسان ده‌مرن و له‌ دنیا داده‌بڕێن. وه‌ک ئه‌وه‌ی کوردستان شاخێکی ره‌که‌ن و دێمه‌کار یان ده‌شتێکی کاکی به‌کاکی هیچ تیا سه‌وزنه‌بووی ڕوته‌ڵه‌ بێت. خۆ گه‌ر واش بێت مردن له‌ کوردستانێکی ئازادو دور له‌سێبه‌ری داگیرکه‌ران، هه‌زار ژیانی ژێر چه‌پۆکه‌یی به‌ قوربان بێت له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی هه‌رده‌م به‌ پله‌ دوو، نزم و کێوی لێمان ده‌ڕوانن. کوا ئه‌و ڕۆژه‌ی له‌ چاوو سێبه‌ری داگیرکه‌ران ڕزگارمان ده‌بوو. من هێشتاش ڕێز بۆ توانایی ڕه‌وانشاد محه‌ممه‌د قازی داده‌نێم و ئه‌و خزمه‌ته‌ی به‌ وێژه‌ی فارسیشی کردوه‌ به‌ خزمه‌ت به‌ مرۆڤایه‌تی ده‌زانم و گه‌ر نه‌ته‌وه‌که‌م هێنده‌ بێکه‌س و پێخوستکراوو نه‌بووایه‌ ئاوا له‌گه‌ڵی نه‌ده‌پیڤیم. گه‌ر وڵاته‌که‌م سنور (تێلدڕو)ی خۆی هه‌بایه‌ و کیانی سیاسیم هه‌بایه‌ ئه‌مڕۆ نه‌ ئه‌و ده‌بووه‌ فارسی وێژو فارسی نوس و نه ئه‌زیش گازنده‌م لێ ده‌کرد.

هه‌یاران، نه‌ته‌وه‌یه‌ک که‌ به‌گژ تواندنه‌وه‌دا بچێته‌وه‌. به‌ربه‌ره‌کانێ له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ بکات که‌ ده‌یانه‌وه‌ی ناوی کوردو کوردستان نه‌هێڵرێ و بکرێته‌ به‌شێک له‌ فارس(ئێرانی)، ترک و عاره‌ب. کوردێک که‌ سیاسه‌تی جینۆسایدی له‌دژ به‌کار هاتوه‌ به‌کام پێوانه‌ ده‌مارگرژه‌و کوێرانه‌ پێرۆی نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستی ده‌مارگرژه. پێداگرتن له‌سه‌ر بنبڕکردنی تواندنه‌وه‌و به‌فارسکردن و وه‌ده‌ستهێنای مافه‌ سروشتی و ڕه‌واو دیانپیانداروه‌کان کوێی ناسیونالیزمی بنئاژۆیه‌.

*****
له‌و کۆڕه‌دا که‌ ڕێزدا عه‌لی ئه‌شرف له‌ ئه‌ده‌لاید پێشکه‌شی کرد، کوردێکی کرماشانی له‌ کاتی پرسیارو وڵامدا ڕوی کرده‌ ده‌روێشیان و گوتی به‌ بڕوای من ئه‌وه‌ی که‌ تۆ ئێژی کرماشان و کوردستان، وه‌ک دوو شوێنی لێکجیا، جێگه‌ی ڕه‌خنه‌یه‌ و کرماشانیش کوردستانه‌! بۆ ئێژی له‌ کرماشانه‌وه‌ چووم بۆ کوردستان؟ جیا له‌وه‌ی که‌ به‌ گاڵته‌وه‌ گوتی "ئێمه‌ ئه‌ڵێین کوردستان کرماشانه نه‌ک کرماشان کوردستان‌"به‌ڵام دواتر ئه‌ویش هه‌مان ده‌سته‌واژه‌ی به‌کار هێنا که‌ وریا بن نه‌که‌ونه‌ داوی "ناسیونالیزمی افراطی" و له‌و باره‌وه‌ پێدا چوو. من پێم وایه‌ ئه‌وه‌ ترسێکی بێجێیه‌. بۆ ده‌بێ باسی ڕاستینه‌ مێژووییه‌که‌ی وڵاته‌که‌مان به‌ ناسیۆنالیزمی توندڕێ لێک بدرێته‌وه‌. له‌ به‌رامبه‌ردا پێم وایه‌ شۆڤێنیزم دروستکه‌رو به‌هێزکه‌ری ناسیۆنالیزمه‌ به‌ هه‌موو به‌شه‌کانیه‌وه‌. گه‌ر شۆڤێنیزمی نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست له‌ ئه‌وپه‌ڕی به‌هێزیدا نه‌بێ و هه‌وڵی توانه‌وه‌و له‌ پنج ده‌ر‌هێنانی نه‌ته‌وه‌ی ژێرده‌ست نه‌دات، پێویستی بوونی هه‌ستی ناسیونالیستی ئه‌ویش به‌شێوه‌ی "افراطی" له‌ گۆڕێدا نیه‌. له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا مافی دیاریکردنی چاره‌نوس مافێکی ڕه‌وای نه‌ته‌وه‌کانه‌ و هه‌وڵدان بۆ گه‌یشتن به‌و مافه‌ ناسیونالیزمی کوێر نیه به‌ڵکو مافخوازییه. هه‌مان ئه‌و مافانه‌ی که‌ ئه‌مڕۆ مافێکی جیهانپه‌سه‌ند و دیانپێنراوی کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌ین‌‌. ئه‌وه‌ نه‌ک جێگای ترس و حه‌وجێ به‌ وریایی نیه‌ به‌ڵکوو ئه‌وه‌ی مه‌ترسیداره‌ سیاسه‌تی فارساندن و عاره‌باندن و تورکاندن له‌لایه‌ک و هه‌وڵدان بۆ دابڕینی شارو گونده‌کانی کوردستان و به‌شێوه‌ی خشکانی سڕینه‌وه‌ی ناوه‌ کوردییه‌کان و گه‌لێک سیاسه‌تی دیکه‌ی شۆڤێنیانه‌ وه‌ک گۆڕینی دیموگرافیای ناوچه‌و هه‌رێمه‌کانی کوردستانه‌‌ که‌ ده‌بێته‌ هۆی دروست بوونی ئاڵۆزی، جێی مه‌ترسیه‌و حه‌وجێ به‌ به‌گژداهاتنه‌وه‌یه‌. بۆ ئه‌و هێژایانه‌ ئه‌و هه‌موو ئاکاره‌ شۆڤێنیستیانه‌ به‌ مه‌ترسی ناو نابه‌ن که‌چی له‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ به‌ وڵاتی خۆمان بێژین کوردستان ده‌بێ وریا بین و وا نه‌یژین که‌ دڵی شۆڤێنیسته‌کان بڕه‌نجێ. تۆ بڵی ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌و ئازیزانه‌ تاکه‌کانی نه‌ته‌وه‌ی خۆیان له‌ مه‌ترسی ده‌مارگرژی نه‌ته‌وه‌یی وریا ده‌که‌نه‌وه‌ یه‌ک له‌سه‌دی ئه‌وه‌نده‌ هاوپیشه‌کانی خۆیان له‌مه‌ترسی شۆڤێنزم ئاگادارکردبێته‌وه‌!.
له‌کۆتاییدا ئێژم، ئه‌وه‌ی ناوی ‌ "ده‌مارگرژی نه‌ته‌وه‌‌یی" لێده‌نرێ، نه‌ک هه‌ر ده‌مارگرژی نیه‌ به‌ڵکوو ئه‌وه‌ مافخوازی و‌ ڕێگرتنه‌ له‌ توانه‌وه‌و جینوسایدی نه‌ته‌وه‌یه‌ک. تێکۆشان له‌ پێناوی ڕزگاری نه‌ته‌وه‌ی کورد‌ تێکۆشانه بۆ ئازادی و دیموکراسی و مافی مرۆڤ. ئه‌وه‌ی که‌ خۆشی لێ نه‌بان ده‌کات و ده‌مارگرژی ده‌کاته‌ بیانوو بۆ خۆ بواردن لێی ناتوانێ تێکۆشه‌رانی ئه‌و بواره‌ له‌ به‌رده‌وامیان بپرینگێنێته‌وه‌.

تێبینی: ئه‌و چه‌ند کۆڕسته‌یه‌ی وه‌رمگێراوه‌ و بۆته‌ ناوئاخنی ئه‌م بابه‌ته‌، هه‌ڵگری ئه‌وه‌یه‌ گه‌لێک زیاتری له‌سه‌ر بنوسرێ. به‌ڵام من به‌وه‌نده‌ کۆتایی به‌ بابه‌ته‌که‌ ده‌هێنم و با خوێنه‌ر خۆی لێ ڕابمێنێ و له‌سه‌ری ڕاوه‌ستێ.

25ی دیسمابه‌ری 2004

چه‌ند لکێنێک

چه‌ند لکێنێک:
په‌یامنێر:

شه‌وی ڕابردوو هیزه‌کانی ئه‌مریکا به‌ پاڵپشتی کۆپته‌ر هێرشیان کرده‌سه‌ر به‌شه‌ ناوخۆییه‌کانی خوێنکاران له‌ هه‌ولێر. شالیاری ناوخۆی کوردستان ئێژێ ئه‌م کاره‌ی سوپای ئه‌مریکا بێ پرس و هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ ئێمه‌ ئه‌نجام دراوه‌. دیاره‌ سوپای ئه‌مریکا به‌م کاره‌ی سه‌روه‌ری حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستانی پێشێلکردوه‌. له‌ هه‌ولێرێک که‌ داموده‌زگای ده‌وڵه‌تی و ئاسایشی تۆکمه‌ هه‌یه‌ هێرشی له‌و جۆره‌ ناتوانێ هیچ پاساوێکی هه‌بێت و گه‌ره‌که‌ ڕسوا بکرێت. وێنه‌کانی ئه‌م ڕوداوه‌ و ڕونکردنه‌وه‌ی شالیاری نێوخۆی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به‌م بۆنه‌وه‌ له‌سایتی په‌یامنێر بخوێنه‌وه‌.

سایتی نوێی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به‌سێ زمانی کوردی، ئینگلیزی، عاره‌بی ده‌ست به‌کاربوو.

رادیۆ زریان:

- هه‌ڤپه‌یڤینی ڕادیۆ زریان له‌گه‌ڵ د. روئیا تلوعی و نگین شێخولئیسلامی

-وتوو‌ێژی رادیو زریان له‌گه‌ل خه‌لیل‌غه‌زه‌لی سه‌باره‌ت به‌ بانگه‌واز بۆ رێفراندۆم له‌ ئێران و نامه‌ی ژماره‌یه‌ک چالاکی سیاسی- فه‌رهه‌نگیی کورد بۆ به‌ڕێوه‌به‌رانی ئه‌و بانگه‌وازه‌.

نامه‌ی کراوه‌ی چالاکانی سیاسیی کورد بۆ ئه‌ندامانی کوردی ده‌وڵه‌تی ئێراق

نامه‌ی کراوه‌ی چالاکانی سیاسیی کورد بۆ ئه‌ندامانی کوردی ده‌وڵه‌تی ئێراق

بۆ به‌ڕێزان :
دوکتور رۆژ نووری شاوه‌یس جێگری سه‌روک‌کۆماری ده‌وڵه‌تی ئێراق
دوکتور به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵه‌ح جێگری سه‌روک‌وه‌زیرانی ده‌وڵه‌تی ئێراق
هوشیار زێباری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ده‌وڵه‌تی ئێراق
هه‌موو وه‌زیره‌ کورده‌کان‌ له‌ ده‌وڵه‌تی ئێراق‌دا
له‌ گه‌ڵ ڕێز و حورمه‌ت .
وه‌ک ئاگادارن رۆژی 20ی کانوونی یه‌که‌م ( دێسامبر) کۆبوونه‌وه‌ی گشتیی ڕێکخراوی نه‌ته‌وه‌کانی یه‌کگرتوو ، به‌ په‌سند کردنی بڕیارێک ، ئیدانه‌ی حکوومه‌تی ئیسلامیی ئێرانی کرد و ، ئه‌م حکوومه‌ته‌ی به‌ پێشێل کردنی مافی‌مرۆڤ ، کوشتنی هاوڵاتیان به‌شێوه‌ی نامرۆڤانه‌ی وه‌ک هه‌ڵواسین به‌ جه‌ڕسه‌قیل له‌ شوێنه‌ گشتییه‌کاندا ، به‌ردباران( ره‌جم)کردن ، ئه‌شکه‌نجه‌ و ئازار ، شکانی که‌رامه‌تی ئینسانی ، پێشێل کردنی پێوه‌ره‌ نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی دادوه‌ری و هه‌لاواردنی ڕێکخراو به‌دژی ژنان و به‌تایبه‌ت " که‌مینه‌‌کان" تاوانبار کرد .
له‌ کۆی 136 نوێنه‌ری وڵاتانی به‌شداری ئه‌م کۆبوونه‌وه‌‌دا ، که‌مایه‌تییه‌ک( 54 وڵات) به‌ پشتیوانی‌کردن له‌ تاوانکاریه‌کانی حکوومه‌تی ئێران به‌ دژی ئه‌و بڕیارنامه‌یه‌‌ ده‌نگیان دا . که‌ به‌ زۆری وڵاتانێکن به‌ حاکمانی دیکتاتۆر ، دز و تاوانکاره‌وه‌.
بۆ ئاگاداریی ئێوه‌ی به‌ڕێز حکوومه‌تی ئێراقیش ، یه‌کێک له‌و وڵاتانه‌ی بوو که‌ دژی مه‌حکووم کردنی ئێران ده‌نگی دا و به‌م شێوه‌یه‌ جێگه‌ی خۆی له‌نێو کۆمه‌ڵگه‌ی نێونه‌ته‌وه‌ییدا دیار کرد . که‌ ئه‌ویش به‌ره‌ی سه‌رکوتگه‌ران و نه‌یارانی ئازادی و مافه‌کانی مرۆڤه‌ . ئه‌و به‌ره‌یه‌ی که‌ ده‌سه‌ڵاته‌ داپڵۆسێنه‌رو دژه مرۆڤایه‌تیه‌که‌ی سه‌دامی ڕوخاویش له ریزی‌ پێشه‌وه‌یدا بوو.
بێگومان ئێوه‌ش له‌گه‌ل ئێمه‌ هاوده‌نگن که‌ چه‌مکه‌کانی مافی مرۆڤ ، ئازادی و پاراستنی حورمه‌ت و که‌رامه‌تی ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵ نابێ وه‌ک ئامێر که‌ڵکیان لێ‌وه‌ربگیرێ و بخرێنه‌ نێو بازنه‌ی سات‌وسه‌ودای سیاسی و نان به‌قه‌رزدان به‌ دیکتاتۆرانه‌وه‌ . کرده‌وه‌یه‌ک که‌ به‌داخه‌وه‌ ئه‌مڕۆ زۆر له‌ ده‌سه‌ڵاتداران ره‌چاوی ده‌که‌ن . پرسیاری سه‌ره‌کیی ئێمه‌ ئه‌وه‌یه‌: حکوومه‌تی ئێراق چ پاساوێکی بۆ ئه‌م کاره‌ی هه‌یه‌ ؟ مه‌گه‌ر بڕیار نه‌بوو،‌وڵاتێکی ئازاد و دێموکرات له‌سه‌ر که‌لاوه‌کانی ده‌سه‌ڵاتی پڕ له‌ تاوانی به‌عسییه‌کان دامه‌رزێنن و بیکه‌ن به‌ نموونه‌ بۆ ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست؟ ئه‌مه‌یه‌ نموونه‌ی ئه‌و ئازادی و دێموکراسییه‌ی‌ که‌ ده‌وڵه‌تی ئێراق و پشتیوانانی به‌ڵێنیی به‌ خه‌ڵکی ناوچه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌ده‌ن ؟
ئایا کاربه‌ده‌ستانی ئه‌مڕۆی ئێراق هێند زوو ده‌سه‌ڵات و پله‌ی حکوومه‌تی کوێری‌کردوون که‌ له‌بیریان چووه‌ته‌وه‌ له‌م وڵاته‌دا‌ چی ڕوویداوه‌؟ ئه‌م تازه‌ به‌ده‌سه‌ڵات گه‌یه‌ندراوانه‌ به‌کام پێوه‌ر ده‌وێرن وا به‌ ئاسانی پێ بنێنه‌‌ جێ پێی حکوومه‌تی پێشوو و به‌ دژی پروتستۆکردنی جه‌نایه‌تکاران ڕا‌وه‌ستن . ئایا خه‌یاڵی زیندووکردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی به‌عس‌یان له‌مێشکدایه‌؟
له‌ هیچ‌که‌س شاراوه‌ نییه‌ ئێستا له‌ ئێران‌دا حکوومه‌تێکی ئیدئولوژیکی تێوکراتیک و تۆتالیتر ده‌سه‌ڵاتی به‌ده‌سته‌وه‌یه. ‌ئه‌م حکوومه‌ته‌‌ دژی هه‌رچه‌شنه‌ سکۆلاریزم و مه‌ده‌نییه‌تێکه‌ و،‌ له‌ تاوان و جه‌نایه‌تدا ده‌سته‌برایه‌کی به‌ ئه‌مه‌گی حکوومه‌تی سه‌دام حسێنه‌.حکوومه‌تێک که‌ وێڕای سه‌رکوتی درندانه‌ی دانیشتووانی ئێران و به‌تایبه‌ت گه‌لی کوردمان له‌ رۆژهه‌ڵاتی کوردستان، هه‌ڕه‌شه‌یه‌کی پڕ مه‌ترسییه‌ بۆ سه‌ر عیلمانییه‌ت به‌گشتی و وڵاتانی ده‌وروبه‌ر و له‌وانه‌ باشووری کوردستان و ئێراق به‌تایبه‌تی. بۆیه‌ گه‌لانی دانیشتووی ئێران و به‌تایبه‌ت نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان ، چاوه‌ڕوانن که‌ نه‌ته‌وه‌‌کانی رزگاربوو له‌ده‌ستی سته‌مکارێک وه‌ک سه‌دام حسێن ، هه‌ست به‌ ئازار و مه‌ینه‌تیان بکه‌ن و لانی‌که‌م له‌م کاتانه‌دا خه‌مخۆریان بن . نه‌ک به‌شێوه‌ی حکوومه‌ته‌که‌ی ئێوه‌ خوێ به‌سه‌ر برینیان دا بپژێنن .
به‌ڕێزان !
ئه‌وهه‌ڵوێسته‌ی حکوومه‌تی ئێراق، کردارێکی ناڕه‌وایه‌ و بێگومان بۆ ئێوه‌ وه‌ک هاونیشتمانیی کورد ناره‌واتره‌ . چوونکه‌ ئه‌وه‌ 25 ساڵه‌ به‌شێک له‌ کوردستان له‌لایه‌ن حکوومه‌تی ئێرانه‌‌وه‌ به‌ تاوانی ماف‌خوازی ، له‌وپه‌ڕی دڵڕه‌قی و به‌شێوه‌یه‌کی بێبه‌زه‌ییانه‌‌ سه‌رکوت ده‌کرێ و رۆژ نییه‌ تاوانێک به‌دژی گه‌له‌که‌مان له‌م به‌شه‌دا به‌ڕێوه‌ نه‌چێ . به‌شێوه‌یه‌ک هه‌رئێستا زیندانه‌کانی حکوومه‌تی ئێران پڕه‌ له‌ ڕۆله‌ی کورد و سێداره‌ و په‌ت وقه‌ناره‌ی هه‌ر رۆژ له‌ ملی شۆڕه‌لاوێکدا توند ده‌کرێن .
لێره‌دا پرسیار ئه‌وه‌یه‌ ئایا ئێوه‌ ئاگاداری ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی ده‌وڵه‌ته‌که‌تان بوون یا نا ؟ ئه‌گه‌ر ئاگادار بوون، جێگه‌ی خۆیه‌تی بوێرانه‌ وێرای داوای لێبوردن له‌ گه‌لانی دانیشتووی ئێران و به‌تایبه‌ت روژهه‌ڵاتی کوردستان ، له‌ حکوومه‌تی ئێراق‌یش بخوازن ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ ڕاست بکاته‌وه‌.
ئه‌گه‌ر ئاگاداری ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی حکوومه‌تی یاوه‌ر - عه‌لاوی نه‌بوون ، چۆن ئیجازه ‌ده‌ده‌ن به‌ ده‌رده‌که‌ی " تاهامحیه‌دین مه‌عرووف" و وه‌زیره "کورده‌" کارتۆنییه‌‌کانی حکوومه‌تی سه‌دام تان ببه‌ن. که‌ توانا و ده‌سه‌ڵاتی جه‌یش شه‌عبییه‌کیان نه‌‌بوو .
گه‌لی کورد، ‌ گه‌وره‌ترین قوربانیی پێ‌شێل کردنی مافی مرۆڤ و نه‌بوونی ئازادی و هه‌ڵبژاردنی چاره‌نووسه‌ . بۆیه‌ هه‌رکام له‌ ئێوه وه‌ک کوردێک،‌ ده‌بێ ده‌رد و ژانی خه‌ڵکانی ژێر چه‌پۆکه‌ی ناعه‌داڵه‌تی و سه‌ره‌ڕۆیی باش ده‌رک بکه‌ن . چوونکه‌ خۆتان ڕۆڵه‌ی گه‌لێکی کیمیاباران کراون . ئه‌نفال تان دیوه‌ و که‌س وکارتانیان وه‌ک ئاژه‌ڵ له‌ پشت "زیل" هه‌ڵ‌رشتووه‌ و بێ‌سه‌روشوێنیان کردوون . بۆیه‌ چاوه‌ڕووان ناکرێ هیچ کوردێک ، به‌تایبه‌ت خوێنده‌وار و تێگه‌یشتووانی ، داکۆکی له‌ جه‌نایه‌تکار و تێروریزمی ده‌وڵه‌تی بکات .
ئێمه‌ پێمان‌وایه‌ حکوومه‌تێک ‌ ئه‌وه‌ بڕیاری بێت و جێگه‌ی خۆی له‌ ڕیزی ده‌وڵه‌تانی تێروریست و سه‌ره‌ڕۆدا ببینێته‌وه‌ ، ‌گه‌ر ده‌ره‌تانی هه‌بێ هه‌مان سیاسه‌ت له‌نیوخۆی وڵاته‌که‌ی خۆیدا ده‌ژینێته‌وه‌. حکوومه‌تێکی‌وا شیاوی ئه‌وه ‌نییه‌ کورد هاوشان و هارکاری بێت .
به‌ڕێزان !
به‌ ڕه‌چاوکردنی هه‌ڵوێستی خۆتان نیشان بده‌ن ڕۆڵه‌ی سه‌رده‌می گه‌لی چه‌وساوه‌ی کوردن و ، ئازار و ئێشی هه‌ر ئینسانێک ئازارتان ده‌دات. چونکه‌ هیچ نه‌ته‌وه‌یه‌ک له‌م سه‌رده‌مه‌دا‌ وه‌ک کورد مانای سه‌رکوت و داپڵۆسین و بێکه‌سی و بێده‌ره‌تانی نه‌چێشتووه‌.
له‌ گه‌ل ڕێزماندا.

ناوه‌ندی هه‌له‌بجه‌ دژ به‌ ئه‌نفالكردن و جينوسايدی گه‌لی كورد‌ CHAK ناوه‌ندی چالاک له‌ بواری مافی مرۆڤدا
نه‌نستیتوی فه‌رهه‌نگیی کورد ، سوئید
سه‌نته‌ری رۆشنبیرانی پێشکه‌وتنخوازی کوردستان ( هوله‌ند) ناوه‌ندی روشنبیری
دوکتور حوسین خه‌لیقی چالاکی سیاسی ، نووسه‌ر و توێژه‌ر
سه‌لاح گه‌رمیان چالاکی سیاسی ، تێکۆشه‌ری بواری مافی مرۆڤ
سه‌عیدی کاوه‌ ( کوێستانی) چالاکی سیاسی ، نووسه‌ر
عه‌لی مه‌حموود موحه‌مه‌د چالاکی سیاسی، نووسه‌ر
که‌ماڵی عیزه‌تی چالاکی سیاسی ، فه‌رگه‌نگی
فه‌ریبا ساله‌ح‌زاده‌ خوێندکار
فایه‌ق کۆماسی چالاکی سیاسی
حێشمه‌ت خوسره‌وی چالاکی سیاسی ، رۆژنامه‌وان
ره‌حیم په‌روا ( ئاویه‌ر) چالاکی سیاسی
هیوا گوڵ‌موحه‌ممه‌دی چالاکی سیاسی و نووسه‌ر
ئیبراهیم کووشا خوێندکار
ئیبراهیم فه‌رشی چالاکی سیاسی ، ده‌رهێنه‌ر(تاتر) ، نووسه‌ر
نادری فه‌تحی چالاکی سیاسی ، فه‌رهه‌نگی
عه‌بدولواحیدی خه‌نده‌ڕه‌ش چالاکی سیاسی ، خوێندکار و وه‌رگێڕ
خالیدی عه‌زیزی چالاکی سیاسی و نووسه‌ر
فارووقی مێعمارزاده‌ چالاکی سیاسی
که‌ریم مه‌رسه‌نه‌ چالاکی سیاسی و ڕۆژنامه‌وان
موحه‌مه‌دی جه‌هانگیری چالاکی سیاسی
ئاکامی ئه‌حمه‌دی چالاکی سیاسی ، فه‌رهه‌نگی
شه‌ریفی بێهروز چالاکی سیاسی ، فه‌رهه‌نگی
خه‌لیل غه‌زه‌ڵی چالاکی سیاسی

سایتی کاک هیوا www.kak-hiwa.tk
سایتی( بۆکان) ڕۆژهه‌ڵات www.rojhalat.de
ماڵپه‌ڕی کوردستان- نیوزیلاند www.kurdistanz.com
وێبلاگی کوردستان http://kurdstan.blogspot.com
وێبلاگی نه‌که‌رۆز http://nekerooz.blogspot.com
سایتی رۆژهه‌ڵات.ئو‌رگ www.rojhilat.org
کوردستان سایت www.kurdistansite.com
سایتی هه‌ڵوێست www.helwist.com

ئادره‌سی پێوه‌ندیی: hawdengi@yahoo.ca


وێنه‌ بۆ :
جێگرانی سه‌رو‌ک کۆمار و سه‌روک‌وه‌زیرانی ئێراق
وه‌زیره‌ کورده‌کانی ده‌وڵه‌تی کاتیی ئێراق
حیزبه‌ سیاسیه‌کانی روژهه‌ڵات و باشووری کوردستان
سه‌روک‌وه‌زیرانی حکوومه‌ته‌کانی هه‌رێمی کوردستان، ئیداره‌ی هه‌ولێر و سلێمانی
راگه‌یه‌نه‌ره‌کانی چاپه‌مه‌نی و ئینتێرنێتی